İş Sözleşmelerinde Cezai Şart

Cezai Şart

Cezai şart, taraflar arasında gerçekleştirilecek olan sözleşmede karşı tarafın yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle oluşan yahut oluşabilecek zararı tazmin etmek ya da sözleşmenin karşı tarafını yükümlülüklerini yerine getirmeye zorlamak amacıyla kullanılan ve temeli özel hukuka dayanan bir hukuki kavramdır. Sözleşme serbestisi prensibinin genel kabul görmesi sebebiyle cezai şarta sözleşmelerde sıklıkla başvurulmaktadır. Ancak taraflar arasında kararlaştırılan cezai şart, hakkaniyet ve dürüstlük kuralları çerçevesinde sınırlanabileceği gibi taraflardan biri için aşırı ödeme güçlüğü hali oluşturmaktaysa, kanuna ve kişilik haklarına aykırılık teşkil etmekte ise hükümsüz de kılınabilecektir. Sözleşmeler açısından cezai şart, sözleşmeye eklenebilecek bir ya da birkaç madde şeklinde gerçekleşmekte, tarafların hukuksal konumlarını herhangi bir şekilde etkilememekte ve sözleşmenin ihlali halinde uygulanacak yaptırım olarak değerlendirilmektedir.

İş Sözleşmeleri Açısından Cezai Şart

İş hukuku ve iş sözleşmeleri açısından cezai şart hususu temeli Borçlar Hukuku’na dayanan cezai şarttan farklılık arz etmekle birlikte 4857 sayılı İş Kanunu’nda cezai şarta ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmadığı için iş hukuku temel prensipleri ve Borçlar Kanunu hükümleri çerçevesinde iş sözleşmelerinde cezai şarta ilişkin hüküm ve sonuca varılacaktır. Uygulama açısından bir kısım işverenlerin işçinin zor durumda olmasından faydalanarak sözleşmeye dahil ettiği tek taraflı ve işçi aleyhine olan cezai şarta ilişkin hükümlerin işçiye kabul ettirilmesi söz konusu olmaktadır. İşçi ve işveren arasındaki sözleşmede tek taraflı ve işçi aleyhine düzenlenen cezai şartın İş Kanunu ve Yargıtay kararları çerçevesinde geçerli olduğu söylenemeyecektir. Bu açıdan cezai şart her iki taraf açısından da dikkate alınarak yalnızca bir taraf lehine sonuç doğuracak şekilde düzenlenmemelidir.

İş hukuku alanında en çok karşılaşılan sorunların başında işveren ile işçiler arasında çıkabilecek ihtilaflar yer almaktadır. Hukuk bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla iş hukuku alanında, iş sözleşmelerinin hazırlanması, gerekmesi dahilinde sözleşmelerin mevzuat hükümlerine uygun şekilde feshedilmesi, toplu iş sözleşmelerinin hazırlanması ve iş akdi süresince işveren ile işçiler arasında yaşanacak ihtilafların çözülmesi ve en aza indirilmesi konularında danışmanlık hizmeti sunmaktayız.

İş Sözleşmelerinde Kararlaştırılabilen Cezai Şart Türleri

• İş sözleşmesine işçinin fesih hakkını sınırlandırmak amacıyla cezai şart konulabilecektir. Bu hükmün amacı iş sözleşmesinin süresinden önce haksız şekilde feshedilmesinin önüne geçmek ve haksız şekilde feshedenin diğer tarafa sözleşme çerçevesinde ilgili bedeli ödeyeceğinin kararlaştırılmasıdır. İş Kanunu’nda fesih hakkı işçi lehine düzenlenmiş olup bu hususun cezai şart yoluyla ortadan kaldırılması söz konusu değildir.
  
  

• İş sözleşmesine işverenin fesih hakkını sınırlayan cezai şart hükümleri de konulabilecektir. Burada amaç fesih hakkının cezai şart vasıtasıyla makul ve meşru nedenlerle işverenin fesih hakkının sınırlandırılmasıdır. İşverenin yükümlülüklerini ihmal etmesi durumunda işçinin zararını tazmin etmesi ve sözleşmenin yürürlüğünün sağlama alınması bu konuda önem taşıyan hususlardır.
  
  

• İş sözleşmesine işçiye verilen eğitim karşılığı cezai şart hükümleri de konulabilecektir. İşverenin, işçinin gerçekleştireceği işten daha fazla verim almak adına kendi maddi kaynaklarıyla işçiye mesleki eğitim imkanı sağlaması durumunda işveren sağlamış olduğu maddi imkanların karşılığını alamadan isçinin iş sözleşmesinin feshini engelleme hakkına sahip olacağını belirtebiliriz. Bu açıdan işçinin iş sözleşmesini belirli bir süreden önce feshetmesi halinde sözleşmede eğitim dolayısıyla sağlanan maddi bedelin işçi tarafından ödeneceğine ilişkin cezai şart kararlaştırılabilecektir. Yargıtay bu konuda sözleşmeye dahil edilen cezai şartın işverenin işçinin eğitimi için fiili olarak yaptığı masrafların dikkate alınması gerektiğini içtihatlarında dile getirmiştir.
  
  

İş Sözleşmelerinde Cezai Şartın Geçerliliği

İş sözleşmelerinde cezai şartın geçerli olabilmesi için birtakım şartları taşıması gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır:

• İşçi ile işveren arasındaki sözleşmenin belirli süreli iş sözleşmesi olması gerekmektedir.
• Sözleşmenin tarafları arasında kararlaştırılan cezai şart miktarı tutarlı ve orantılı olmalıdır.
• Tarafların akdettikleri belirli süreli iş sözleşmesi, süresi dolmadan önce sona erdirilmiş olmalıdır.
• Cezai şart işçi tarafından talep edilmişse, sözleşme işçi tarafından haklı nedenlere bağlı olarak ya da işveren tarafından haksız şekilde feshedilmiş olmalıdır. Buna karşılık cezai şart işveren tarafından talep edilmişse, sözleşme işveren tarafından haklı nedenlere dayalı olarak ya da işçi tarafından haksız nedenlerle feshedilmiş olmalıdır.