Kamulaştırma, devlet ve kamu tüzel kişilerince kamu yararının gerektirdiği durumlarda, temel prensip çerçevesinde karşılıklarını peşin ve nakden ödemek suretiyle, özel mülkiyete tabi olan taşınmaz malların tamamı veya bir kısmının kanunda öngörülen esas ve usullere uygun olarak zorla el konulması ya da üzerinde irtifak kurulmasıdır.
Kamulaştırma işleminin gerçekleştirilebilmesi için izlenmesi gereken idari süreci sistematik olarak şu şekilde açıklayabiliriz:
➢ Kamulaştırma bedeli için gereken ödeneğin temin edilmesi,
➢ Mahkemeden kamu yararı kararının alınması,
➢ Kamulaştırılacak olan taşınmazın belirlenmesi,
➢ İdare tarafından kamulaştırma kararı alınarak tapu siciline şerh verilmesi,
➢ Satın alma usulünün gerçekleştirilmesi.
İdare tarafından gerçekleştirilen satın alma usulü tarafların anlaşamaması durumunda, bu durum gerektiği şekilde açıklanarak anlaşmazlık tutanağı düzenlenir. Bunun üzerine kamulaştırma bedeli mahkeme tarafından tespit edilerek devlet ya da ilgili kamu kurum ve kuruluşu adına tescil edilecektir.
Satın alma usulü sonucunda tarafların anlaşamamaları durumunda taşınmazın mülkiyeti idareye geçmeyecektir. Kamulaştırma Kanunu madde 25’e göre idarenin kamulaştırma işlemine konu olan taşınmazın mülkiyetini kazanabilmesi, mahkemeden alınacak bir tescil kararına bağlıdır. Yargılama aşamasında kamulaştırma işlemini gerçekleştirecek olan idare, gerekli bilgi ve belgeleri başvuru dilekçesine ekleyerek taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine başvuruda bulunacaktır.
Asliye hukuk mahkemesine yapılan başvuruda idarenin talebi, kamulaştırma işlemine konu olan taşınmazın bedelinin tespit edilerek nakden veya taksit yoluyla bedelin ödenmesi neticesinde taşınmazın idare adına tescil edilmesi üzerinedir. Mahkeme, idarenin başvuru tarihinden itibaren en geç 30 gün içerisinde duruşma gününü tayin ederek dava dilekçesini ve sunulan belgeleri taşınmaz malikine tebliğ edecektir. Bu aşamada kendisine tebligat yapılan taşınmaz malikinin sahip olduğu ve kullanabileceği hukuki imkan, tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde idari yargıda kamulaştırma işlemine karşı iptal davası (kamulaştırma işleminin iptali davası) açabilme hakkına sahip olmasıdır.
Taşınmazın maliki kendisine yapılan tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde idari yargıda iptal davası açmazsa ya da dava açılmasına karşın yürütmenin durdurulması talebi mahkemece reddedilmesi durumunda asliye hukuk mahkemesinde belirtilen günde duruşma yapılacaktır. Tarafların duruşmada kamulaştırılan taşınmazın bedeli noktasında anlaşamadıkları takdirde kamulaştırma bedeli hakim tarafından tespit edilecektir. Tespit edilen bedelin hak sahibine nakden ve peşin olarak verildiğini yani bedelin bankaya yatırıldığını gösteren makbuzun 15 gün içinde mahkemeye ibraz edilmesi zorunluluk arz etmektedir.
Kamulaştırma bedelinin hak sahibi adına yatırıldığının ve makbuzun ibraz edilmesi halinde mahkeme, taşınmaz malın idare adına tesciline ve kamulaştırma bedelinin hak sahibine ödenmesine karar verecektir. Asliye hukuk mahkemesi tarafından verilmiş olan tescil kararı kesin olup bu karara karşı temyiz yolu kapalıdır. Ancak tarafların kamulaştırma bedeline ilişkin temyiz hakları bulunmaktadır.
Taşınmazın maliki tarafından kendisine yapılan tebliğden itibaren 30 gün içerisinde idari yargıda iptal davası açılması durumunda taşınmazın maliki davacı, kamulaştırma işlemini gerçekleştiren idare davalı sıfatıyla yargılamada yer alacaktır. Kamulaştırma bedeli tespit davasında asliye hukuk mahkemesinin, idari yargıda açılan iptal davasını bekletici mesele olarak kabul edebilmesi için davanın açılması esnasında yürütmenin durdurulması talebinde bulunulması gerekmektedir. Buna bağlı olarak idare mahkemesi tarafından kamulaştırmanın iptaline yönelik bir karar verilmesi halinde asliye hukuk mahkemesi idare tarafından talep edilen bedel tespiti ve tescili istemini reddedecektir.
İptal davasının reddine karar verilmesi durumunda ise asliye hukuk mahkemesi bedel tespiti ve tescil davasını görmeye devam edecektir. İdari yargıda yürütmenin durdurulması talebinin reddedilmesi halinde kamulaştırma bedelinin tespiti davası neticesinde asliye hukuk mahkemesinin vereceği karar ile taşınmazın mülkiyeti kamulaştırma işlemini gerçekleştiren idareye geçecektir.
