SİGORTACININ BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Sigorta sözleşmelerinde sigortacı, sözleşme öncesinde ve sözleşme süresince; sigorta ettireni, lehtarı, sigortalıyı ve kanunda belirtilen diğer ilgilileri, sigorta sözleşmesine etki edebilecek nitelikteki olay ve olguları bildirmekle yükümlüdür. Bu yazımızda “sigortacının bilgilendirme/ aydınlatma yükümlülüğü” ve bu yükümlülüğün ihlalinin sonuçları incelenecektir.
BİLGİLENDİRMEYE İLİŞKİN GENEL İLKELER
Sigortacının bilgilendirme yükümlülüğü, sözleşme öncesi bilgilendirme yükümlüğü ve sözleşme süresince bilgilendirme yükümlülüğü olarak ikiye ayrılır.
Sözleşme öncesi bilgilendirme, bir kimsenin sözleşmeyi yapıp yapmayacağına, hangi koşullar altında yapacağına ve sözleşmeden elde etmeyi beklediği yarara etki eden olay ve olguların bildirilmesidir.
Sözleşme süresince bilgilendirme, sigorta sözleşmesinden doğan haklara ve borçlara etki eden olay ve olguların bildirilmesidir.
BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜSÜ
TTK md. 1423 ve SK md. 11/3’e göre, sözleşme öncesi ve sözleşme süresince bilgilendirme yükümlüsü sigortacı ve sigorta acenteleridir. Burada acente açısından ikili bir ayrım yapılmalıdır. Sözleşme öncesi bilgilendirme yükümlülüğünde, acente, sözleşme yapma yetkisi varsa bilgilendirme yükümlüsü olacaktır. Ancak acente, “aracı acente” ise ancak sözleşme görüşmesi yapma yetkisi varsa bilgilendirme yükümlüsü olacaktır. Sözleşme süresince bilgilendirme yükümlülüğünde ise herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Dolayısıyla tüm acenteler, akdedilmesine aracılık ettiği yahut akdettiği sözleşmeler bakımından bilgilendirme yükümlüsüdür.
BİLGİLENDİRMENİN MUHATABI
Sözleşme öncesi bilgilendirme yükümlülüğünde, sigorta sözleşmesi akdetmek üzere sözleşme görüşmelerine katılan kişiler bilgilendirmenin muhatabıdır. Bu kişiler özellikle sigorta ettiren, lehtar, sigortalı ve ipotekli alacaklıdır. Sözleşme görüşmesi sigorta brokeri ile yapılmışsa ve sigorta brokerinin sözleşme akdetme yetkisi varsa bilgilendirmenin muhatabı sigorta brokeri olacaktır.
Sözleşme süresince bilgilendirme yükümlülüğünde, TTK md. 1423’e göre bilgilendirme muhatabı sigortalıdır. Sözleşmenin tarafı olan sigorta ettiren de doğal olarak bilgilendirme muhatabı olacaktır. Sigorta ettirenin talep etmesi halinde, sözleşmeyle ilgili diğer kişilerin de bilgilendirilmesi gerekir.
BİLGİLENDİRMENİN KAPSAMI
1- SÖZLEŞME ÖNCESİ
Sigortacının bilgilendirme yükümlülüğü, sigortacı tarafından sigorta ettirene ve sigorta sözleşmesine taraf olmak isteyen kişilere sözlü ve yazılı şekilde yerine getirilir. Bilgilendirmenin yazılı olarak yapılması esastır. Bilgilendirme yükümlülüğü, sigorta sözleşmesinin kurulmasından önce başlar ve sözleşmenin geçerli olduğu süre içinde devam eder. Tarafların, fiziki olarak karşı karşıya gelmesinin söz konusu olmadığı hallerde veya işin mahiyetinin gerektirdiği durumlarda kalıcı veri saklayıcısı aracılığı ile bilgilendirme yapılabilir. Sigortacının çağrı merkezi veya telefon aracılığıyla yapacağı bilgilendirme, görüşmenin manyetik veya dijital ortamda kayıt altına alınmış olması şartıyla sözlü olarak yapılabilir. Sigortacı, dürüstlük ilkeleri çerçevesinde; sigorta ettirene, sigortayla ilgili teknik konularda yardımcı olmak, yapılacak veya yapılmış sigortacılık işleminin özellikleri ve sözleşmeye konu sigorta teminatı ile sigortanın işleyişi hakkında gerekli her türlü bilgiyi sağlamak ve sigorta ettireni yanıltıcı her türlü hâl ve davranıştan kaçınmak zorundadır. Bilgilendirme yapıldığının ispatı sigortacıya aittir.
Bilgilendirme yükümlülüğü gereğince, asgari olarak bildirilmesi gereken hususlar ise şunlardır:
a) Sigortacı ile acenteye ilişkin unvan ve iletişim bilgilerini,
b) Akdedilecek sözleşmeye ilişkin genel uyarıları,
c) Sözleşme ile verilen teminatları,
ç) Sigorta teminatının istisnaları ile her bir sigorta türü için teminat kapsamı dışında olup da, poliçede ayrıca belirtilmesi kaydıyla ek sözleşme ile teminat kapsamına alınabilecek kıymetleri, rizikoları veya sözleşmeye eklenebilecek özel hükümler ve klozlara ilişkin bilgileri,
d) Tazminata ilişkin genel bilgiler ile tazminat ödeme kurallarını,
e) Şikayet ve bilgi talepleri ile tahkim üyeliğine ilişkin bilgileri,
f) Bakanlıkça talep edilecek diğer bilgi ve belgeleri.
2- SÖZLEŞME SÜRESİNCE
Sözleşme süresince bilgilendirme yükümlülüğünde de yukarıda sözleşme öncesinde yaptığımız açıklamalar geçerlidir. Bu açıklamalara ek olarak SSBY md. 10’a göre, sigortacı, sözleşmeye konu sigortaya ilişkin mevzuatta meydana gelen değişiklikler başta olmak üzere; iflâs veya tasfiyesini, ilgili branşlarda yapılan ruhsat iptallerini, tüm branşlarda sözleşme yapma yetkisinin kaldırıldığını ve sigorta sözleşmesinin devamı sırasında ortaya çıkabilecek, sigorta ettiren ile sigorta sözleşmesinden yararlanacak kimselerin hak, borç ve yükümlülüklerini doğrudan etkileyebilecek nitelikteki her türlü değişiklik ve gelişmeyi, sigorta ettirene veya sözleşmeden menfaat sağlayacak kişilere, en geç on iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür.
TTK md. 1423/1 hükmünde “sigorta ilişkisi bakımından önemli sayılabilecek tüm olaylar ve gelişmeler” denilerek, bilgilendirme yükümlülüğünün kapsamı oldukça geniş bir şekilde belirlenmiştir. Bu madde hükmü yoruma açık ve belirsiz olduğu için sigortacının bilgilendirme yükümlülüğü tespit edilirken SSBY md. 10 hükmü esas alınmalıdır.
İFA ZAMANI
Sözleşme öncesi bilgilendirme yükümlülüğünde, ifa zamanı TTK md. 1423/1’de, “gerekli inceleme süresi tanınmak şartıyla sözleşmenin kurulmasından önce” şeklinde ifade edilmiştir. İfa zamanı, SSBY’de ise “sözleşmenin kurulmasından önce”, “sözleşme kurulmadan makul bir süre önce” şeklinde ifade edilmiştir. Uygulamada sigortacının, sözleşme akdedilmeden önce yazılı bilgilendirme formunu sözleşmenin karşı tarafına ulaştırması yeterli sayılmaktadır.
Sözleşme sürsince bilgilendirme yükümlülüğünde, SSBY md.10’ a göre bildirilmesi gereken olay ve olguların ortaya çıkmasından itibaren en geç on iş günü içerisinde bilgilendirme yapılmalıdır.
YÜKÜMLÜLÜĞÜN İHLALİ ve YAPTIRIMI
Yükümlüğün ihlalinde TTK md.1423 ve SSBY md.7 hükümleri birlikte uygulama alanı bulacaktır. Zira bu hükümler birbirlerini tamamlayıcı niteliktedir.
TTK md 1423/2’ye göre, aydınlatma açıklamasının verilmemesi hâlinde, sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasına ondört gün içinde itiraz etmemişse, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmış olur. Aydınlatma açıklamasının verildiğinin ispatı sigortacıya aittir.
SSBY md. 7’ye göre, sigorta sözleşmesinin kurulması ve devamı sırasında; bilgilendirme yükümlülüğü gereği gibi yerine getirilmemiş veya sigortacı hakkında yanıltıcı bilgi verilmiş veya Bilgilendirme Metninde yer alan bilgiler gerçeğe aykırı şekilde düzenlenmiş ve bu hâllerden herhangi biri sigorta ettirenin kararına etkili olmuş ise sigorta ettiren sigorta sözleşmesini feshedebileceği gibi, varsa uğradığı zararın tazminini de talep edebilir.
Bu düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde, sigorta ettiren bilgilendirme metnini hiç vermemiş yahut bilgilendirme metninde yer alan hususlar eksik, yanlış veya yanıltıcıysa, sigorta ettiren ondört gün içerisinde itiraz edebilir. Ondört günlük süre sigorta poliçesinin verildiği tarihten itibaren başlayacaktır. Süresinde itiraz edilirse, itirazın içeriğine göre sigorta sözleşmesi ya hiç yapılmamış sayılacaktır ya da poliçedeki yazılı şartlarla yapılmamış sayılacaktır. Süresinde itiraz edilmezse, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmış olacaktır.
Sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasına itiraz ediyorsa, bu itiraz fesih olarak kabul edilmeli ve sözleşme hiç yapılmamış sayılmalıdır. Bu durumda sigorta ettiren, SSBY md. 7’ye göre uğradığı zararların tazminini isteyebilir.
Sigorta ettiren, sözleşmenin yapılmasına değil, bilgilendirilmediği ya da yanlış bilgilendirdiği hususlara itiraz ettiği ihtimalde, sigortacı bu itirazı kabul ederse taraflar, itiraz doğrultusunda sözleşmede değişikliğe gidebilirler. Sigortacı itirazı kabul etmez veya kabul etmesine rağmen taraflar sözleşme değişikliği konusunda anlaşamazlarsa, sözleşme poliçede yazılı şartlarla yapılmamış sayılır ve sigorta ettiren SSBY md. 7’deki hakları kullanabilir. Bu maddeye göre sigorta ettiren, sigorta sözleşmesini feshedebileceği gibi, varsa uğradığı zararın tazminini de talep edebilir.
SONUÇ
Sigortacı, sözleşme kurulmadan önce ve sözleşme süresince sigorta ettirene bilgi vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün kapsamını, tarafların sigorta sözleşmesi yapma ve sözleşmeyi devam ettirme iradelerini etkileyebilecek her türlü gelişme ve değişiklik oluşturmaktadır. Bu yükümlülük kural olarak bir bilgilendirme metniyle yazılı olarak yapılmalıdır. Sigortacı bilgilendirme yükümlülüğünü ihlal ettiği takdirde, sigortacı, poliçenin kendisine verilmesinden itibaren en geç ondört gün içerisinde itiraz edebilir. İtiraz sonucunda taraflar anlaşmaya varamazlarsa SSBY md. 7’ye göre sigorta ettiren, sigorta sözleşmesini feshedebileceği gibi, varsa uğradığı zararın tazminini de talep edebilir.
