KARŞILIKSIZ ÇEKLE KARŞILAŞAN ALACAKLI NE YAPMALI? (2025)

Ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından biri olan çek, son yıllarda yoğun şekilde kullanılmakta; buna bağlı olarak karşılıksız çek vakalarında da ciddi artış yaşanmaktadır. Karşılıksız çek, ödeme güvencesinin ortadan kalktığı ve alacaklı açısından mağduriyetin başladığı bir süreci ifade eder. Ülkemizde karşılıksız çek düzenlenmesi hem hukuki hem cezai yaptırımlara tabidir ve bu durumla karşılaşan alacaklılar için etkin hukuki çözüm yollarının hızlıca devreye sokulması gerekir.

Hukuk ofisimiz, karşılıksız çek konusunda uzman avukat kadrosuyla, müvekkillerine proaktif bir şekilde destek sunmaktadır. Karşılıksız çek tahsili, icra takibi, ceza davası süreçleri ve itiraz işlemleri dahil olmak üzere tüm hukuki aşamalarda profesyonel danışmanlık sağlamaktayız.

ÇEK NEDİR?

Çek, bir kişinin (keşideci), bankada bulunan parasını bir başkasına ödemesi için düzenlediği yazılı bir ödeme talimatıdır. Kısacası, bir nevi “banka aracılığıyla borç ödeme senedidir”. Elinde çek bulunan kişi, bu çeki bankaya götürerek karşılığındaki parayı tahsil edebilir.
Çek genelde alışverişlerde, ticarette ve borç ödemelerinde kullanılır. Örneğin; bir esnaf, aldığı malın parasını hemen ödemek istemediğinde ileri tarihli bir çek vererek hem kendisine süre kazandırır, hem de mal satan kişi için bir güvence oluşturur. Çünkü çek, sadece sözle verilen bir “borç sözü” değil, yazılı ve hukuken geçerli bir belgedir.
Ancak herkesin bilmesi gereken önemli bir nokta şudur: Çek bir ödeme aracıdır, vade beklenmeden bankaya sunulabilir. Ama uygulamada, taraflar aralarında anlaşıp çeki ileri bir tarihli gibi düzenleyebilir. Yani çeki alan kişi, o tarihte parayı alacağını düşünerek kabul eder.
Sonuç olarak çek; güvene dayalı ama aynı zamanda ciddi sonuçları olan bir ödeme aracıdır. Karşılıksız çıkması halinde hem maddi kayıplara hem de hukuki yaptırımlara neden olabilir. Bu yüzden çeki düzenleyen de, çeki kabul eden de dikkatli olmalı, çekin hem hukuki hem de ticari anlamını iyi bilmelidir.

1. ÇEKİN GEÇERLİ OLMASI İÇİN GEREKEN UNSURLAR NELERDİR?

Her yazılı borç belgesi çek değildir. Kanun, bir belgenin “çek” sayılması için bazı zorunlu kurallar koymuştur. Bu kurallara uyulmazsa o belge artık hukuken çek sayılmaz ve çekin doğurduğu sonuçlar da geçerli olmaz. Peki, bir çekin geçerli olabilmesi için ne gerekir?

a. Çekin Zorunlu Unsurları

Bir çekin üzerinde mutlaka bulunması gereken bazı bilgiler vardır. Bunlar:

"ÇEK" kelimesi
Kayıtsız Şartsız Ödemeye Yönelik Havale
Çekin muhatabının Ticaret Unvanı
Çekin düzenlenme Tarihi
Çeki düzenleyenin İmzası
Banka Tarafından Verilen Seri Numarası
Karekod

Bu bilgilerden biri bile eksikse, o kâğıt artık geçerli bir çek sayılmaz.

b. Çekin Diğer Unsurları

Çekte yer alması zorunlu olmayan, ancak keşidecinin takdirine bağlı olarak senede yazılabilen unsurlar, alternatif (isteğe bağlı) unsurlar olarak adlandırılmaktadır. Bu unsurların çek metnine yazılıp yazılmaması, senedin hukuken geçerli bir çek niteliği taşımasını etkilemez. Bunlar:

Ödeme yeri
Düzenleme yeri şeklindedir.

c. Çeki Banka Aracılığıyla Düzenlemek Zorunludur

Bir çeki sadece bankalarla anlaşması olan kişiler düzenleyebilir. Çek yazan kişi ile banka arasında daha önceden yapılmış bir sözleşme olmalıdır. Bu sözleşmeye uygulamada “çek taahhütnamesi” denir. Yani kişi bankadan çek defteri alırken bu anlaşmayı imzalar. Banka da buna göre hesap sahibine çek kullanma hakkı tanır.

Eğer çek bir bankaya değil de başka bir kişiye yönelik yazılmışsa, artık bu belge çek değil, sadece adi bir ödeme emri olur. Bu durumda çeki alan kişi, çekle ilgili haklarını değil, normal borç ilişkisine dayalı haklarını ileri sürebilir.

d. Çekin Karşılığı Bankada Olmalıdır

Çeki yazan kişinin, çeki verdiği anda veya en geç çeki tahsil etmek için bankaya gidildiğinde, hesabında yeterli parası bulunmalıdır. Yoksa bu durumda çek “karşılıksız” sayılır. Bu da çeki düzenleyen kişi için hem hukuki hem de cezai sorumluluk doğurur. Yani karşılıksız çek yazmak ciddi bir sorundur ve sonuçları ağır olabilir.

2. KARŞILIKSIZ ÇEK NEDİR?

Karşılıksız çek, keşide edildiği (düzenlendiği) tarihte banka hesabında yeterli bakiye bulunmaması nedeniyle ödenmeyen, yani karşılığı olmayan çek anlamına gelir. Çek üzerinde yazılı bedelin tahsil edilememesi, çeki alan kişi açısından mağduriyet doğurur ve bu durum hem hukuki hem de cezai sonuçlar doğurabilir. Karşılıksız çek, özellikle ticari ilişkilerde güveni zedeleyen ve alacaklıyı zarara uğratan önemli bir sorundur.

KARŞILIKSIZ ÇEK SUÇUNUN HUKUKİ SONUÇLARI

Çek düzenleyen kişinin en temel yükümlülüğü, çekte belirtilen miktarda parayı hesapta bulundurmasıdır. Eğer çek ibraz süresi içinde banka tarafından ödenmezse, karşılıksız çek söz konusu olur. Ancak çeki düzenleyen kişi için sadece hukuki değil cezai sorumluluk da doğar.

Karşılıksız çek düzenlemenin müeyyideleri kısaca şunlardır:

Adli Para Cezası: Her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezası uygulanabilir. Bu cezanın tutarı, günlük 20 TL ile 100 TL arasında değişebilir ve suçlunun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak mahkeme tarafından belirlenir. Ancak alacaklı şikayetinden vazgeçerse veya borçlu alacağı faiziyle birlikte öderse, bu ceza uygulanmaz.
Çek Yapraklarının İadesi: Bankalar, çek karşılıksız olduğunda, belirli tutarda ödeme yapmayı kabul ederler. Ancak, çeki düzenleyen kişi ödeme yaparsa veya alacaklı şikayetinden vazgeçerse, cezai müeyyideler ortadan kalkar.
Çek Düzenleme ve Hesap Açma Yasağı: Karşılıksız çek düzenleyen kişi, belirli bir süre boyunca çek düzenleyemez veya banka hesabı açamaz.

KARŞILIKSIZ ÇEK MAĞDURLARI NE YAPMALI?

Eğer bir kişi, bankaya müracaat ederek elindeki çekte karşılık olmadığını öğrenirse, çekin hamilinin alacağını tahsil edebilmesi için icra takibi başlatması gerekmektedir. Çek, kıymetli bir evrak olarak kabul edilir, bu nedenle mal kaçırma riski söz konusu olabilir. İhtiyati haciz kararı alarak borçlunun mal varlıklarına tedbir konulabilir.

İcra takibi başlatıldıktan sonra, borçluya ödeme emri gönderilir ve 5 gün içinde itiraz edilmezse icra takibi kesinleşir. Takip kesinleştikten sonra haciz işlemleri başlatılabilir ve borçlunun mallarına el konulabilir. El konulan mallar satıldıktan sonra alacaklı kişi alacağını tahsil edebilir.

KARŞILIKSIZ ÇEK ŞİKAYET SÜRESİ

Karşılıksız çek suçu şikayete bağlı bir suçtur. Çeki elinde bulunduran kişi, banka tarafından "karşılıksızdır" işlemi yapıldıktan sonra, bu durumu öğrendiği tarihten itibaren 3 ay içinde ya da her halükarda 1 yıl içinde şikayet hakkını kullanmalıdır. Şikayet süresi içinde başvurulmazsa, borçluya herhangi bir yaptırım uygulanamaz.

KARŞILIKSIZ ÇEKLE İLGİLİ İCRA TAKİBİ SÜRESİ

İcra takibi başlatılacaksa, çekin ibraz süresi geçilmemelidir. Çek kanununa göre, ibraz süreleri şunlardır:

Keşide yeri ile ödeme yeri aynı ise 10 gün,
Keşide yeri ile ödeme yeri farklı ise 30 gün,
Keşide yeri ile ödeme yeri farklı kıtalarda ise 3 ay.

İbraz süresi geçtikten sonra, sadece karşılıksız çekin düzenleyeni hakkında dava açılabilir, ancak çekin altında yatan borç ilişkisi önemli olur. Süre geçirilmişse, başka hukuki yollarla (sebebsiz zenginleşme davası gibi) işlem yapılabilir.

KARŞILIKSIZ ÇEK DURUMUNDA YETKİLİ MAHKEME

Çekle ilgili davaların hangi mahkemede açılacağı, hukuki sürecin düzgün bir şekilde işlemesi için önemlidir. Karşılıksız çek ile ilgili davalar için yetkili mahkeme şu şekilde sıralanır:

Karşılıksız çekin tahsil edilmek amacıyla bankaya ibraz edildiği yer mahkemesi,
Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesi,
Hesap sahibinin yerleşim yeri mahkemesi,
Şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi

Karşılıksız çekle ilgili hukuki süreçler hakkında detaylı bilgi almak veya alacağınızın tahsili için profesyonel destek almak isterseniz, hukuk ofisimizle iletişime geçebilirsiniz.