İş Sözleşmesi Nedir?
İş sözleşmeleri, işveren ile çalışan arasında kurulan kanunen bağlayıcı olan sözleşmelerdir. İş sözleşmesiyle işçi işverene karşı iş görme borcu yüklenmiş olup, buna karşılık da işverenin işçiye emeğinin karşılığı olarak bir bedel ödeme borcuna girdiği sözleşmelerdir. Bu sözleşme karşılıklı bağımlılığın olduğu özel hukuk sözleşmesidir.
İş sözleşmeleri kanunda aksi belirtilmedikçe geçerliliği için özel bir şekle tabi değildir. Ancak 4857 sayılı İş Kanununun 8.maddesinin ikinci fıkrası süresi bir yıl ve daha uzun olan iş sözleşmelerinin yazılı olarak yapılmasını zorunlu kılmıştır.
İş Sözleşmesinin Türleri;
Sürekli ve Süreksiz İş Sözleşmeleri
İş Kanunu madde 10 gereği işveren ile çalışan arasında kurulan iş sözleşmesi işin niteliği gereği 30 günden azsa süreksiz, 30 günden uzun ise sürekli iş sözleşmesidir.
Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri
Başlangıç anı ve bitim anı belli olan iş sözleşmelerine belirli süreli, başlangıç ve bitim anı belirsiz olan iş sözleşmelerine kanun, belirsiz süreli iş sözleşmeleri demektedir. İş Kanunu madde 11 belli bir süreye bağlı kalınmaksızın yapılan iş sözleşmelerini belirsiz süreli iş sözleşmeleri olarak kabul etmiştir.
Belirli iş sözleşmeleri esaslı nedeni olmadığı müddetçe üst üste (zincirleme) yapılamaz. Yapıldığı takdirde itibaren İş Kanunu madde11/2 gereğince sözleşme baştan itibaren belirsiz süreli kabul edilir. Esaslı nedene sahip zincirleme iş sözleşmeleri belirli süreli olma özelliğini korur.
Tam Süreli ve Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri
Kısmi süreli sözleşme, çalışanın haftalık tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az süre çalışmasını öngören iş sözleşmesi türüdür.
Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmesi
Kısmi süreli sözleşme niteliği taşıyan bu sözleşme türünde, işveren iş görmesine ihtiyaç duyduğu çalışanı en az 4 gün önceden çağırmak zorundadır. Bu talebi kabul eden işçinin hafta, ay, yıl zaman diliminde ne kadar çalışacağı belirlenmemiş ise kanun bu süreyi haftalık yirmi saat olarak tayin etmiştir. Kanunun bu tayini sayesinde işçi çalıştırılmasa da bu sürenin karşılığı olan ücreti almaya hak kazanır.
Takım Sözleşmesi
İş Kanunu madde 16’da düzenlenen takım sözleşmesi, birçok işçinin oluşturduğu takımı temsil için seçilen kılavuz kişi aracılığıyla işverenle yaptığı sözleşmedir. Bu sözleşme kanunla özel şekle tabi tutulmuştur. Bu özel şekil sözleşmenin yazılı yapılması gerektiğidir. Yazılı yapılan bu sözleşmede takımı oluşturan işçilerin kimlik bilgileri ve ücretleri kesinlikle yer almalıdır. Takım sözleşmesine bağlı işçilerin çalışma yükümünü yerine getirip getirmemesinden takım kılavuzu sorumludur.
İş Sözleşmesi Nasıl Yapılır?
İş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için özel şartı yoktur. Ancak bu durumun İş Kanununda belirtilmiş iki istisnası mevcuttur. Bu istisnalar; süresi bir yıl ve bir yıldan fazla olan iş sözleşmeleri ve İş Kanunu madde 16’da belirtilen takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleridir. Bu sayılan durumlarda iş sözleşmesi yazılı olarak yapılmak zorundadır. Bu durumların haricinde yapılan sözlü anlaşmalar da yazılı anlaşmalar gibi geçerlidir. Ancak sözlü anlaşmalar sık sık dava konusu olmaktadır. Tarafların iddialarının sözlü olması, iddiaların mahkemede kanıtlanmasını zor kılmaktadır. Üstelik İş Kanunu madde 8/2 yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işverenin işçiye en geç 2 ay içinde çalışma koşullarının, çalışma süresinin, temel ücret ve ücret eklentilerinin, ücret ödeme döneminin ve fesih halinde uyuması gereken kuralların olduğu yazılı bir belge vermek zorunda olduğunu söylemiştir. Yazılı sözleşmelerde kullanılan argümanlar ve terimlerin açık oluşu sayesinde kanıt olarak güvenilirliği çok daha yüksektir. Proaktif hukuk&danışmanlık olarak, yılların deneyimiyle taraflara sözleşmelerin yazılı olarak yapmalarını önermekteyiz.
İş sözleşmeleri kanuna ve şekle aykırılık gibi durumlarda hükümsüz olabilmektedir. İş sözleşmesinin hükümsüz olması halinde, sözleşme butlanın tespiti anından itibaren geçersizdir. Bu sayede sözleşmenin geçersizliği anlaşılana kadar ifa edilmiş karşılıklı edimler geçerli bir iş sözleşmesinin tüm sonuçlarını doğurur.
Eksiksiz Bir İş Sözleşmesinin Ana Unsurları
-Tarafların kimlik ve adresleri.
-Tarafların iletişim adresleri.
-İşçinin sağlık raporu, sabıka kaydı, eğitim durumunu gösterir belge.
-Taraflardan biri veya ikisi de tüzel kişi ise, yani ticaret unvanı var veya şirket ise şirketin isim, adres ve yetkililerin isimleri.
-Yapılan işin tanımı, kimin hangi sorumlulukları üstleneceği belirtilmelidir.
-Çalışma sürelerine dair kesin bilgiler.
-İşverenin ödeyeceği temel ücret ve ek ücretin şekli, hangi tarihler arasında ödeyeceği.
-İş sözleşmesinin başlangıç tarihi.
-Belirli süreli iş sözleşmesin de sözleşmenin sona erme tarihi.
-Tarafların imzası.
Bu hususlar yapılacak olan iş sözleşmesinde özel koşullar, genel koşullar, ücret vb. isimli başlıklar altında ele alınmalıdır.
İş Sözleşmesinin Sona Ermesi
İkale
Taraflar karşılıklı irade beyanlarıyla iş sözleşmelerini derhal veya ileri bir tarihte olmak üzere sona erdirebilirler
Bu irade uyuşmasının tarafı olan işçi iş güvencesinin hükümlerinden yararlanamaz. Yani iş sözleşmesi tarafların uyuşması ile sona erdirildiğinden, işveren fesih ihbar süresine uymakla sorumlu değildir. Ayrıca işveren sözleşmeyi derhal feshettiği durumda işçiye ihbar tazminatı ödemek zorunda değildir. İşçi ayrıca kıdem tazminatı hakkını kaybeder ve işsizlik sigortasından yararlanamaz.
Yargıtay, ikale sözleşmesinin yapılmasında işçinin kabul edilebilir yararının bulunması gerektiğini, aksi durumda sözleşmenin geçersiz olacağını kabul etmiştir. İkale sözleşmesi geçersiz sayılırsa ne olur? iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilmiş gibi hüküm görür. İşçi, iş güvencesi hükümlerinden faydalanabilir. Eğer ikale sözleşmesi talebi işçiden gelmişse işçinin makul yararı olduğu kabul edilir. Ancak ikale sözleşmesi talebi işverenden gelmişse işçinin makul yararının olduğunun kabul edilmesi için, işçiye ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve makul bir iş güvencesi tazminatı ödenmiş olmalıdır.
Ölüm
İşçinin ölümü halinde iş sözleşmesi sona erer. İşveren tarafından, işçinin sağ kalan eşine, on sekiz yaşından küçük çocuklarına ve varsa eğer bakmakla yükümlü olduğu kimselere bir maaş tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür. Eğer işçinin çalışma süresi beş seneden fazla ise bu tazminat iki maaş tutarında olacaktır. Son olarak işçi kıdem tazminatına hak kazanmışsa, bu tazminat vefat eden işçinin kanuni mirasçılarına ödenir.
İşverenin ölümü halinde, yerini mirasçıları alır ve iş sözleşmesinde taraf mirasçılar olur. İstisnası mevcuttur. Eğer ki iş sözleşmesinin kurulmasında işverenin kişilik özellikleri ağır başmışsa bu sözleşme işverenin ölümü halinde sona erer.
İş Sözleşmelerinin Feshi
İş sözleşmelerinin feshi iki şekilde olabilmektedir. Bunlar, ihbarlı ve ihbarsız fesihlerdir.
İş Kanunu madde 17 uyarınca sözleşmeyi ihbarla feshetmek isteyen taraf eğer iş altı aydan kısa ise bildirimden iki hafta sonra, iş altı ay ile bir buçuk sene arasındaysa bildirimden dört hafta sonra, iş bir buçuk yıl ile üç yıl arası sürmüşse bildirimden altı hafta sonra, iş üç seneden fazla sürmüş ise bildirimden sekiz hafta sonra sözleşmeyi feshedebilir. Fesih etmek isteyen taraf bildirimden sonra geçmesi gereken, kanunun önerdiği süreyi, beklemez ise süreyle oranlı tazminat ödeme sorumluluğu altına girer. Bu maddemizdeki süreler kanunumuz tarafından alt düzeyde tespit edilmiştir, taraflar isterse bu süreyi artırabilirler.
İş Kanunu madde 24 ve 25 de işçinin ve işverenin haklı sebeplerle iş sözleşmesini feshetmesi düzenlenmiştir. Taraflar bu maddelerdeki haklı sebeplerden birinin varlığı halinde sözleşmeyi bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir. Bu beklenilmeyen süre için de tazminat ödenmesine gerek kalmaz.
İşçinin Haklı Sebeplerle Derhal Fesih Sebepleri
-İş ilişkisinden veya işin niteliğinden kaynaklanan sağlık sorunlarından dolayı.
-İşverenin iş sözleşmesinde işçiyi bilinçli yanıltması, işverenin işçiye şeref ve namusuna hareket içerikli sözler sarf etmesi, cinsel taciz, işverenin işçiyi kanun düzenine karşı kışkırtması, işçinin ücretinin sözleşmeye aykırı ödenmesi,
-İşçinin çalıştığı iş yerinde işin bir haftadan uzun sürecek bir sebeple duracak olması.
İşverenin Haklı Sebeplerle Derhal Fesih Sebepleri
-İşçinin savruk yaşam tarzı, alkole düşkünlüğü ve bu sebeplerden dolayı işçinin iş yerine üç gün üst üste gelmemesi.
-İşçinin tutulduğu hastalığın iş yerinde çalışmasına elvermeyecek düzeyde olmasının sağlık kurulunca saptanması halinde.
-İşçinin işvereni aralarındaki sözleşmenin şartlarına ters düşecek şekilde yanıltmaya çalışması.
-İşçinin işverene cinsel tacizi, işçinin bir başka işçiye cinsel tacizi.
-İşçinin işvereninin onur ve namusu hakkında hakaret içerikli sözler kullanması.
-İşçinin, iş yerinde, 7 günden fazla hapis cezası almış ve cezasının ertelenemeyecek türden olması.
-İşçinin, mazeretsiz olarak ardı ardına iki iş günü işe gitmemesi ve bir ay içinde tatil sonrası iş gününe iki kere gelmemesi.
-İşçinin, iş yerini 30 günlük ücretiyle karşılanamayacak hasara uğratması.
İş Sözleşmelerinin Feshi Nasıl Yapılır?
Fesih, bildirimin karşı tarafa ulaşması veya ihbar süresinin dolmasıyla sonuç doğurur. Bundan dolayıdır ki fesih taraflar arasında mutlaka yazılı olarak yapılmalıdır. Ve bu yazılı belgede iradeler ve sebepleri açıkça belirtilmelidir. Ayrıca karşı tarafa verilen fesih bildirimi, karşı tarafa mutlaka imzalatılmalıdır.
Fesih Bildirimine İtiraz
İş Kanunu madde 20 uyarınca iş sözleşmesi feshedilen işçi, bildirimde sebep gösterilmediği takdirde veya sebebin farklı olduğunu iddia ettiği takdirde fesih bildiriminin tebliğinden itibaren bir ay içerisinde iş mahkemesine başvurabilir. Sebebin haklı olduğunun ispatı işverene aittir.
Dava iş mahkemesinde seri muhakeme usulüyle 1 ayda görülür. Davanın Yargıtay’a temyize gitmesi ihtimalinde temyiz süresi 2 aydır. Bu süreler İş Kanunu tarafından tayin edilmiştir.
