Komisyon Sözleşmesinin Tanımı ve Unsurları
Alım veya satım komisyonculuğu olarak düzenlenen ve ifade edilen komisyon sözleşmesi, komisyoncunun belirli bir ücret karşılığında kendi adına ve vekalet veren hesabına yaptığı ve konusunu kıymetli evrak ile taşınırların alım-satımının üstlenildiği sözleşmedir. Bağımsız tacir yardımcılarından olan komisyoncu, bağımsız bir işletmenin sahibidir. Düzenlendikleri kanuna göre komisyonculuk üçe ayrılmaktadır:
- Alım satım komisyonculuğu
- Taşıma işleri komisyonculuğu
- Gümrük komisyonculuğu
Komisyon Sözleşmesi Çerçevesinde Komisyoncunun Borçları
Türk Borçlar Kanununda düzenlenmiş olan komisyon sözleşmesi, komisyoncunun hakları ve borçlarını düzenlemiş olup, hazırlanacak olan sözleşmede boşluk bulunması halinde vekalete ilişkin hükümlerin uygulanacağını belirtmiştir. Komisyoncunun borçlarını şu şekilde açıklayabiliriz:
- Bildirme ve Sigortalama Borcu: Komisyon sözleşmesinin temelini komisyoncunun kendi adına fakat vekalet verenin hesabına işlem yapmasından ötürü komisyoncu, yaptığı iş ve işlemlerle ilgili vekalet vereni bilgilendirmek ve özellikle talimatının yerine getirildiğini hemen bildirmekle yükümlüdür. Ayrıca vekalet verenin talimatı olması durumunda komisyoncu sözleşme konusu malları sigorta ettirmekle yükümlü tutulmuştur.
- Özen Borcu: Komisyoncu satılmak üzere kendisine gönderilen eşyanın açıkça ayıplı olması durumunda, vekalet verenin taşıyıcıya karşı haklarının korunması için gerekeni yapmak, zararı tespit ettirmek, olabildiğince eşyayı koruma altına almak ve durumdan vekalet vereni hemen bilgilendirmekle yükümlüdür; aksi takdirde, her türlü ihmalinden doğan zarardan sorumlu olur. Satılmak üzere gönderilen eşya kısa sürede bozulabilecek nitelikte ise komisyoncu, vekalet vereni hemen bilgilendirmek koşuluyla eşyayı satmakla yükümlüdür.
- Vekalet Verenin Talimatına Uyma Borcu: Komisyoncu vekalet verenin bedele ilişkin vermiş olduğu talimatlara uymak yükümlülüğündedir. Bu hususta vekalet verenin belirlediği bedelin altında malı satan komisyoncu, malı satmasaydı vekalet verenin daha fazla zarar göreceğini ispat etmediği müddetçe, belirlenen bedel ile satış bedeli arasındaki farkı tazmin etmekle yükümlüdür. Ayrıca komisyoncu, kusurlu olması durumunda talimatlara aykırı hareketleri sebebiyle uğranılan diğer zararlardan da sorumlu tutulabilecektir.
- Veresiye Satma ve Teslim Almadan Ödeme Halinde Borcu: Vekalet verenin izni olmaksızın malı veresiye satan yahut da malı teslim almadan bedelini ödeyen komisyoncu, bu sebeple ortaya çıkabilecek zararlardan dolayı sorumlu tutulabilecektir. İstisnai olarak vekalet verenin izni dahilinde komisyoncu, malı satış yerindeki teamüllere göre veresiye de satabilir ancak bunun tek olanağı vekalet veren tarafından bu hususun yasaklanmamasıdır.
- Komisyoncunun Garanti Borcu: Komisyoncu açık bir şekilde garanti vermişse ve ticari teamül gerektiriyorsa sorumlu tutulur. Bunun dışında yetkisi olmaksızın yapılan veresiye mal satışı haricinde, komisyoncu işlem gerçekleştirdiği borçluların ödememelerinden ve borçlarını ifa etmemelerinden sorumlu tutulamaz.
Komisyon Sözleşmesi Çerçevesinde Komisyoncunun Hakları
- Ödediği Paraları ve Yaptığı Giderleri Talep Hakkı: Komisyoncu vekalet verenin menfaatine olacak şekilde yaptığı bütün giderleri ve ödemiş olduğu paraları faiziyle birlikte talep edebilir.
- Komisyon Ücreti Talep Hakkı: Komisyoncu, ücreti işin tamamlanması anında isteyebileceği gibi, vekalet verene yüklenebilecek bir sebeple işin tamamlanamaması durumunda da ücret talebinde bulunabilecektir. Farklı bir sebepten ötürü işin tamamlanamaması halinde ise yerel adet gereğince emeğinin karşılığı talebinde bulunabilir. Buna karşılık komisyoncu, vekalet verene karşı dürüstlük kurallarına aykırı davranışlarda bulunur ve bedeli eksik bildirirse ücret alma hakkını kaybeder.
- Şartları mevcutsa komisyoncu sattığı malın bedeli ve satın almış olduğu mal üzerinde hapis hakkını kullanabilir.
- Malın Açık Artırmayla Satılmasını Talep Hakkı: Komisyoncuya teslim edilen malın satış emrinden vazgeçilmesi veya satılamaması durumunda vekalet veren, malı teslim almada gecikirse ve temerrüde düşerse; komisyoncu mahkeme kararıyla malı açık arttırmayla sattırabilir. Ayrıca satışa çıkarılacak mal borsaya kayıtlıysa veya piyasa fiyatı mevcutsa ve değeri az ise bu durumda hakim başka bir yolla satışın yapılmasına karar verebilir.
- Komisyoncunun Kendisiyle İşlem Yapma Hakkı: Borsada kayıtlı veya piyasa fiyatı bulunan kambiyo senetleri veya diğer kıymetli evrakı ya da ticari malları satmaya veya satın almaya yetkili kılınan komisyoncu, vekalet veren tarafından aksine talimat verilmemişse, satın alacağı mal yerine kendi mallarını satabilir veya satacağı malı kendisi için satın alabilir. Bu hallerde, komisyoncunun kendisiyle işlem yaptığı andaki değerler esas alınır; komisyoncunun, komisyon işlerinde alışılmış olan ücret ve giderlerini, bu hallerde bile isteme hakkı vardır.
Vekalet verenin vekaleti geri aldığı haberi komisyoncuya ulaştığı anda, komisyoncunun işlemi kendisiyle yapma hakkı düşer. Ancak, bu haber kendisine ulaşmadan önce komisyoncu, işlemin yapıldığı bildirimini göndermişse, bu hüküm uygulanmaz.
Komisyon Sözleşmesinin Sona Ermesi
Komisyon ilişkisi taraflar arasında belirlenen işin yapılmasıyla sona ermektedir. Vekalete ilişkin hükümlerin kıyasen uygulandığı komisyon sözleşmesi, vekalet ilişkisinin sona erdiren sebeplerle de son bulabilmektedir. Buna göre sözleşme komisyoncunun veya vekalet verenin iflası, ölümü ve ehliyetini kaybetmesi durumlarında sona ermektedir. Komisyon ilişkisinden doğan davalar 5 yıllık zaman aşımına tabidir
