Toplu iş sözleşmesi (TİS), işçi sendikaları ile işveren veya işveren sendikaları arasında yapılan; çalışma koşullarını, ücretleri, sosyal hakları ve tarafların karşılıklı yükümlülüklerini düzenleyen hukuki bir sözleşmedir. İş Hukuku’nun en temel kurumlarından biri olan toplu iş sözleşmeleri, hem iş barışını sağlamada hem de çalışanların haklarını korumada önemli bir role sahiptir.
2025 yılında yürürlükte olan mevzuata göre toplu iş sözleşmeleri, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamında yapılmakta olup; yalnızca yetkili sendikalar tarafından imzalanabilir. Bu sözleşmeler sayesinde işçiler, bireysel pazarlık gücünden çok daha etkili bir toplu temsil hakkı elde ederken; işverenler de çalışma düzenini kurumsal çerçeveye oturtma imkânı bulur.
Bu makalede, toplu iş sözleşmesinin unsurları, hukuki niteliği, şartları, türleri, tarafların yükümlülükleri ve yenilenme süreçleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ayrıca “TİS kimleri kapsar?”, “toplu iş sözleşmesi nasıl yapılır?” ve “toplu iş sözleşmesi sona erdiğinde ne olur?” gibi en çok merak edilen sorulara da yanıt verilecektir.
Toplu İş Sözleşmesi(TİS) Nedir?
Toplu iş sözleşmesi (TİS), işçi sendikası ile işveren veya işveren sendikası arasında yapılan, iş ilişkilerinin temel koşullarını düzenleyen hukuki bir anlaşmadır. Bu sözleşme; işçilerin ücretlerini, çalışma sürelerini, izin haklarını, sosyal yardımlarını ve iş güvencesine ilişkin hükümleri belirleyerek hem çalışanların haklarını güvence altına alır hem de işveren açısından çalışma barışını sağlar.
Toplu iş sözleşmesi, bireysel iş sözleşmesinden farklı olarak yalnızca tek bir işçiyle değil, bir işyerinde veya işletmede çalışan tüm işçileri kapsayabilir. Bu yönüyle TİS, iş hukukunda kolektif düzenleme aracıdır ve hem işçilerin sendikal haklarını kullanmalarına hem de işverenin toplu düzeyde düzenleme yapmasına olanak tanır.
Türkiye’de toplu iş sözleşmeleri, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu çerçevesinde düzenlenmiştir. Kanuna göre bir toplu iş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için;
Toplu iş sözleşmesinin amacı yalnızca ücret ve sosyal hakları artırmak değildir. Aynı zamanda işyerinde düzenin sağlanması, uyuşmazlıkların önlenmesi ve taraflar arasında sürdürülebilir bir iş ilişkisi kurulması da TİS’in temel hedeflerindendir.
Toplu iş sözleşmesi, iş hukukunun toplu yönünü oluşturan en önemli mekanizmadır. İşçilerin bireysel olarak müzakere etmekte zorlandığı haklar, sendika aracılığıyla topluca korunur ve bu durum taraflar arasında adil, dengeli ve sürekli bir iş düzeni kurulmasını sağlar.
Toplu İş Sözleşmesinin Temel Unsurları ve Kapsamı
Toplu iş sözleşmesinin (TİS) geçerli olabilmesi için belirli unsurların bir araya gelmesi gerekir. Bu unsurlar, sözleşmenin hem şekil hem de içerik yönünden hukuki geçerliliğini sağlar. 6356 sayılı Kanun’a göre bir toplu iş sözleşmesi, taraf unsuru, maddi unsur (içerik) ve şekli unsur olmak üzere üç temel yapı taşından oluşur.
1. Taraf Unsuru
Toplu iş sözleşmesinin tarafları, yalnızca kanunla yetkilendirilmiş kişi veya kuruluşlar olabilir.
Taraflardan herhangi birinin ehliyetsiz olması ya da yetkisiz sendikanın sözleşmeye taraf olması hâlinde, yapılan sözleşme hükümsüz sayılır.
2. Maddi (İçerik) Unsuru
TİS’in içeriğini, iş ilişkilerini düzenleyen hükümler oluşturur. Toplu iş sözleşmesi, yalnızca ücret, çalışma süresi ve izin gibi ekonomik hakları değil, aynı zamanda işyerinde uygulanacak çalışma koşullarını, disiplin kurallarını, sosyal yardımları ve benzeri düzenlemeleri de kapsar.
İçerik unsuru genel olarak ikiye ayrılır:
Bu yönüyle TİS, hem bireysel iş sözleşmelerine yön veren hem de toplu çalışma ilişkilerini düzenleyen karma nitelikli bir hukuki belge niteliğindedir.
3. Şekli Unsur
Toplu iş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için yazılı şekilde yapılması zorunludur. Sözlü olarak yapılan anlaşmalar, iş hukuku bakımından geçersizdir.
Sözleşme taraflarca imzalandıktan sonra, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na gönderilerek tescil edilir. Bu aşama, sözleşmenin resmiyet kazanması için zorunludur.
Tescil edilmeyen toplu iş sözleşmeleri, hukuken bağlayıcı sonuç doğurmaz ve uygulanamaz. Bu nedenle şekil şartı, toplu iş sözleşmesinin geçerliliği bakımından büyük önem taşır.
TİS’in Kapsamı
Toplu iş sözleşmesi, yalnızca sözleşmenin imzalandığı işyeri veya işletme ile sınırlıdır.
TİS’in kapsamı ayrıca taraf sendikanın yetki alanı, işkolu tespiti ve sözleşmenin yürürlük süresi gibi unsurlarla da belirlenir. Bu kapsam dışında kalan işçiler, kural olarak sözleşmeden yararlanamaz; ancak bazı istisnalar, “yararlanma şartları” başlığı altında düzenlenmiştir.
Toplu İş Sözleşmesinin Hukuki Niteliği
Toplu iş sözleşmesinin (TİS) hukuki niteliği, öğretide ve uygulamada uzun yıllardır tartışılan önemli bir konudur. TİS’in hem hukuki bir sözleşme hem de düzenleyici bir norm kaynağı niteliği taşıması, onu klasik sözleşme kavramından ayırır.
1. Çift Niteliğe Sahip Bir Hukuki Belge
Toplu iş sözleşmesi, hem taraflar arasında borç doğuran bir özel hukuk sözleşmesi hem de işçi-işveren ilişkilerini doğrudan etkileyen normatif (düzenleyici) bir işlem özelliği taşır. Bu nedenle TİS, karma (ikili) nitelikte bir hukuki işlem olarak değerlendirilir.
2. Kamu Düzeniyle İlişkisi
Toplu iş sözleşmesi, bireysel iş sözleşmelerine kıyasla kamu düzenine daha yakın bir konumda bulunur. Çünkü iş ilişkilerinin istikrarını ve iş barışını sağlamayı amaçlar. Bu nedenle, TİS hükümleri tarafların serbest iradesiyle tamamen değiştirilemez; emredici normlar çerçevesinde düzenlenebilir.
Yargıtay kararlarına göre, toplu iş sözleşmesinin normatif hükümleri işveren için bağlayıcıdır ve işveren bu hükümlere aykırı düzenleme yapamaz. Ayrıca, TİS’ten kaynaklanan hakların işçiler aleyhine daraltılması veya kaldırılması mümkün değildir.
3. Yargısal Görüşler ve Öğretideki Yaklaşımlar
Doktrinde toplu iş sözleşmesinin hukuki niteliği üç farklı görüşle açıklanmaktadır:
4. Bağlayıcılık ve Uygulanabilirlik
Toplu iş sözleşmesi, taraf sendika ile işveren veya işveren sendikasını bağladığı gibi, sözleşme kapsamındaki tüm işçilere de uygulanır.
Bu bağlayıcılık şu sonuçları doğurur:
Toplu iş sözleşmesinin hukuki niteliği bu yönleriyle değerlendirildiğinde, TİS yalnızca taraflar arasındaki bir anlaşma değil; iş hayatını düzenleyen bağlayıcı bir hukuk kaynağıdır.
Toplu İş Sözleşmesi Yapma Ehliyeti
Toplu iş sözleşmesi yapma ehliyeti, bir taraf olarak toplu iş sözleşmesi akdetme yetkisine sahip olmayı ifade eder. Türk hukuk sisteminde bu ehliyet, yalnızca belirli kişi ve kurumlara tanınmıştır. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre toplu iş sözleşmesi yapabilmek için tarafların hem hukuki ehliyete hem de yetkiye sahip olması gerekir.
Bu kapsamda, işçi tarafında işçi sendikaları, işveren tarafında ise işveren sendikaları veya sendikaya üye olmayan durumlarda bireysel işverenler toplu iş sözleşmesi yapma ehliyetine sahiptir. Ancak bu sendikaların, kuruluş tescilini tamamlamış, faaliyet alanı ilgili işkolunda bulunan ve çoğunluk şartını sağlamış olması zorunludur.
Toplu iş sözleşmesi yapma ehliyeti, yalnızca sendikanın tüzel kişiliğini değil, aynı zamanda temsil gücünü de ilgilendirir. Bu nedenle, yetkisiz bir sendika veya işverenin imzaladığı sözleşme hukuken geçersiz sayılır.
Toplu İş Sözleşmesi(TİS) Nasıl Yapılır?
Toplu iş sözleşmesi (TİS), işçi sendikası ile işveren veya işveren sendikası arasında, işçilerin çalışma koşullarını, ücretlerini ve sosyal haklarını belirlemek amacıyla yapılan yazılı bir anlaşmadır. Ancak bu sözleşmenin yürürlüğe girmesi belirli aşamalardan geçmeyi gerektirir.
TİS süreci; yetki tespiti, toplu görüşme, arabuluculuk ve imza aşamaları olmak üzere dört temel adımdan oluşur. Her aşama, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun belirlediği usullere uygun olarak yürütülmelidir.
Toplu iş sözleşmesinin yapılabilmesi için öncelikle işçi sendikasının o işkolunda yetkili sendika olması şarttır. Yetki belgesinin alınmasının ardından taraflar arasında müzakere süreci başlar. Görüşmelerin anlaşmayla sonuçlanması hâlinde sözleşme imzalanır; aksi durumda arabuluculuk süreci devreye girer.
2025 yılı itibarıyla yürürlükte olan mevzuat uyarınca, toplu iş sözleşmesi yapma süreci hem işçilerin toplu hak arama özgürlüğünü korur hem de işverenler için istikrarlı bir çalışma düzeni sağlar.
Toplu İş Sözleşmesinin Şartları Nelerdir?
Toplu iş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için hem şekli hem de maddi şartların yerine getirilmesi gerekir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, bu şartları açıkça düzenlemiştir. Aşağıda toplu iş sözleşmesinin temel şartları detaylı biçimde açıklanmıştır:
1. Tarafların Ehliyeti ve Yetkisi
Toplu iş sözleşmesi yapabilmek için tarafların hukuken bu yetkiye sahip olması gerekir. İşçi tarafında işçi sendikası, işveren tarafında ise işveren sendikası veya sendikaya üye olmayan bir işveren yer alabilir. Sendikanın yetkili sayılabilmesi için ilgili işkolunda çoğunluk şartını sağlaması zorunludur.
2. İşkolu ve Kapsam Şartı
TİS yalnızca aynı işkolunda çalışan işçiler için yapılabilir. Farklı işkollarında faaliyet gösteren işyerleri için ayrı toplu iş sözleşmeleri düzenlenmelidir. Bu kapsam, sözleşmenin kimleri bağlayacağını da belirler.
3. Yazılı Şekil Şartı
Toplu iş sözleşmeleri mutlaka yazılı şekilde yapılmalıdır. Yazılı yapılmayan sözleşmeler geçersiz sayılır. Bu şart, hem tarafların iradesini ispatlamayı kolaylaştırır hem de ileride doğabilecek uyuşmazlıklarda delil niteliği taşır.
4. Süre Şartı
Toplu iş sözleşmeleri en az 1 yıl, en fazla 3 yıl süreyle yapılabilir. Ancak tarafların anlaşmasıyla bu süre dolduğunda sözleşme yenilenebilir veya revize edilebilir.
5. Kamu Düzeni ve Hukuka Uygunluk
Toplu iş sözleşmesi, emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine ve ahlaka aykırı hükümler içeremez. Bu tür hükümler sözleşmeye dahil edilse bile geçersiz sayılır.
6. Usul Şartı ve Yetki Tespiti
Sözleşmenin yapılmasından önce yetki tespiti süreci tamamlanmalıdır. Bu süreçte, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hangi sendikanın toplu iş sözleşmesi yapma yetkisine sahip olduğu belirlenir.
Toplu İş Sözleşmesi Türleri: İşletme, Grup ve Çerçeve Sözleşmeleri
Toplu iş sözleşmeleri (TİS), kapsamına ve uygulama alanına göre farklı türlere ayrılır. Türkiye’de 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu çerçevesinde en çok kullanılan türler işletme, grup ve çerçeve sözleşmeleridir. Her tür, işçi ve işveren açısından farklı avantajlar ve uygulama yöntemleri içerir.
1. İşletme Toplu İş Sözleşmesi
2. Grup Toplu İş Sözleşmesi
3. Çerçeve Toplu İş Sözleşmesi
Toplu İş Sözleşmesi ve İşverenin Yükümlülükleri
Toplu iş sözleşmesi (TİS), işçilerin haklarını güvence altına almakla kalmaz; aynı zamanda işverenler için de belirli yükümlülükler getirir. İşverenin yükümlülüklerini yerine getirmemesi, sözleşmenin ihlali olarak değerlendirilir ve hukuki yaptırımlara yol açabilir.
1. Ücret ve Yan Haklar
İşveren, toplu iş sözleşmesinde belirlenen ücretleri, ikramiyeleri, primleri ve diğer yan hakları eksiksiz olarak ödemekle yükümlüdür. Bu hükümler, işçilerin bireysel sözleşmelerine üstün gelir ve işverenin tek taraflı değişiklik yapması mümkün değildir.
2. Çalışma Koşullarının Sağlanması
Toplu iş sözleşmesi, çalışma saatleri, fazla mesai düzenlemeleri, izin hakları ve işyeri güvenliği gibi konuları içerir. İşveren, bu düzenlemeleri eksiksiz ve kanuna uygun şekilde uygulamak zorundadır.
3. Sosyal Hakların Uygulanması
TİS kapsamında işçilere sağlanan sağlık yardımları, yemek ve ulaşım gibi sosyal haklar, işverenin yükümlülükleri arasındadır. Bu hakların sözleşmeye uygun biçimde uygulanması, işyerinde barışın ve motivasyonun korunması açısından kritik öneme sahiptir.
4. İşyerinde Denetim ve İşbirliği
İşveren, toplu iş sözleşmesinin uygulanmasını sağlamak için sendika temsilcileriyle işbirliği yapmalı ve sözleşme hükümlerinin denetimini güvence altına almalıdır. Denetim eksikliği veya sözleşmeye aykırı uygulamalar, işçi şikayetlerine ve hukuki yaptırımlara yol açabilir.
5. Sözleşme Süresine Uyum
İşveren, toplu iş sözleşmesinin yürürlük süresine uymak zorundadır. Sözleşme süresi boyunca, tarafların yazılı onayı olmadan herhangi bir değişiklik yapmak geçersiz ve hukuken bağlayıcı değildir.
Toplu İş Sözleşmelerinden Kimler Yararlanabilir?
Toplu iş sözleşmeleri (TİS), imzalanan sözleşmenin kapsamına giren işçiler ve işverenler için geçerli olur. Ancak kimlerin yararlanabileceği konusu, hem iş hukuku hem de sendikaların yetki alanları açısından belirli kurallara tabidir.
1. Yetkili Sendika Üyeleri
Toplu iş sözleşmesinden öncelikli olarak yetkili sendikaya üye işçiler yararlanır. Sendika, işyerinde çoğunluğu sağladığı takdirde, üyelerinin haklarını TİS ile güvence altına alabilir.
2. Sendika Üyesi Olmayan İşçiler
Kanunda, toplu iş sözleşmesi kapsamındaki bazı haklar, sendika üyesi olmayan işçilere de uygulanabilir. Bu durum, sözleşmenin genel hükümlerine ve işkolu uygulamalarına bağlıdır. Örneğin, ücret artışları ve sosyal yardımlar tüm işçilere eşit şekilde yansıtılabilir.
3. İşveren ve İşveren Sendikaları
TİS sadece işçiler için değil, işveren tarafı için de bağlayıcıdır. İşveren veya işveren sendikaları, sözleşmede belirlenen yükümlülüklere uymak zorundadır.
4. Sözleşmenin Kapsamı ve Sınırları
Toplu iş sözleşmesi, yalnızca sözleşmenin yapıldığı işyeri veya işkolundaki işçileri kapsar. Başka işyerlerinde çalışan işçiler, sözleşmeden yararlanamaz; ancak işveren tarafından gönüllü uygulama yapılması mümkündür.
Toplu İş Sözleşmesi ile Bireysel İş Sözleşmesi Arasındaki Farklar
Toplu iş sözleşmesi (TİS) ve bireysel iş sözleşmesi, işçi ile işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen iki farklı hukuki belgedir. Aralarındaki farkları bilmek, hem işverenler hem de işçiler için kritik öneme sahiptir.
1. Taraf Sayısı
2. Kapsam ve Uygulama Alanı
3. Hukuki Niteliği
4. Hakların Korunması
5. Değişiklik ve Uygulama
Toplu İş Sözleşmesinde Arabuluculuk ve Grev Süreci
Toplu iş sözleşmelerinde (TİS) taraflar arasında anlaşmazlık çıkması durumunda, işveren ve işçi sendikası arasında arabuluculuk ve grev süreci devreye girer. Bu süreç, hem iş barışını korumak hem de tarafların haklarını güvence altına almak amacıyla düzenlenmiştir.
1. Arabuluculuk Süreci
Toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde anlaşmazlık yaşanması durumunda, taraflar arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk:
2. Grev Hakkı
3. Lokavt Hakkı
4. Hukuki Çerçeve
Arabuluculuk ve grev süreçleri, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu süreçler, hem işçilerin haklarını hem de işverenin üretim sürekliliğini dengede tutmayı amaçlar.
Toplu İş Sözleşmesi Örneği
TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ
I. TARAFLAR
Madde 1 – Bu toplu iş sözleşmesi, bir tarafta “ABC METAL SANAYİ A.Ş.” (bundan sonra “İşveren” olarak anılacaktır), diğer tarafta “DEMİR-İŞ SENDİKASI” (bundan sonra “Sendika” olarak anılacaktır) arasında 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre akdedilmiştir.
II. AMAÇ VE KAPSAM
Madde 2 – Bu sözleşmenin amacı, işyerindeki çalışma koşullarını, işçi ve işverenin karşılıklı hak ve yükümlülüklerini düzenlemek, iş barışını sağlamak ve verimliliği artırmaktır.
Madde 3 – Bu sözleşme, işverenin İstanbul ili, Tuzla ilçesinde bulunan fabrikasında çalışan ve sendika üyesi olan tüm işçileri kapsar.
III. SÖZLEŞMENİN SÜRESİ
Madde 4 – Bu toplu iş sözleşmesi 01.01.2025 tarihinde yürürlüğe girecek olup 31.12.2026 tarihinde sona erecektir. Süresi dolmadan üç ay önce taraflardan biri fesih veya yenileme talebinde bulunmadığı takdirde aynı koşullarla bir yıl daha uzamış sayılır.
IV. ÇALIŞMA KOŞULLARI
Madde 5 – İşe alma, işverenin ihtiyaçları doğrultusunda mevzuata uygun biçimde yapılır. İşe alınan her işçi, bu sözleşme hükümlerine tabidir.
Madde 6 – Deneme süresi iki aydır. Bu süre içinde taraflar sözleşmeyi bildirimsiz ve tazminatsız feshedebilir.
Madde 7 – Haftalık normal çalışma süresi 45 saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünür. Günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz.
Madde 8 – Fazla çalışma, işverenin talebi ve işçinin onayıyla yapılır. Her bir saat fazla çalışma için normal saat ücretinin yüzde elli fazlası ödenir.
V. ÜCRETLER VE SOSYAL HAKLAR
Madde 9 – İşçilerin çıplak saat ücreti, yürürlükteki asgari ücretin yüzde kırk fazlası olarak belirlenmiştir. Ücretler her ayın en geç beşinci iş günü işçilere ödenir.
Madde 10 – Ücretlere her yılın ocak ayında Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan yıllık TÜFE oranı kadar artış yapılır. Buna ek olarak yüzde beş refah payı uygulanır.
Madde 11 – Her işçiye aylık 250 TL yemek yardımı, 200 TL yol yardımı, dini bayramlar öncesinde 1000 TL bayram yardımı ve kasım ayında 1500 TL yakacak yardımı yapılır. Bu yardımlar ücretle birlikte ödenir.
VI. DİNLENME VE İZİNLER
Madde 12 – İşçilere haftada bir gün kesintisiz 24 saat hafta tatili verilir.
Madde 13 – Yıllık ücretli izin süreleri; hizmet süresi 1 ila 5 yıl olan işçiler için 14 gün, 6 ila 15 yıl arasında olanlar için 20 gün, 15 yıl ve üzeri hizmeti bulunanlar için 26 gündür.
Madde 14 – İşçilere evlilik halinde 5 gün, birinci derece yakının ölümü halinde 3 gün, baba olan işçilere 5 gün ücretli izin verilir.
VII. DİSİPLİN VE FESİH
Madde 15 – İşyerinde disiplinle ilgili kararlar, işveren ve sendika temsilcilerinden oluşan Disiplin Kurulu tarafından alınır. Kurul kararları oy çokluğu ile verilir.
Madde 16 – Taraflar, 4857 sayılı İş Kanunu hükümleri çerçevesinde iş sözleşmesini feshedebilir. İşçinin savunması alınmadan disiplin cezası verilemez. Haksız fesih halinde işçiye yasal hakları ödenir.
VIII. SENDİKAL HAKLAR
Madde 17 – Sendika temsilcileri, görevlerini işin akışını aksatmamak kaydıyla serbestçe yerine getirebilir. Temsilciler, işyerinde sendikal faaliyetlerinden dolayı hiçbir şekilde ayrımcılığa tabi tutulamaz.
Madde 18 – İşveren, sendika üyelerinin aidatlarını işçinin ücretinden keserek sendikanın hesabına her ay düzenli olarak aktarır.
IX. UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ
Madde 19 – Bu sözleşmenin uygulanmasından doğacak uyuşmazlıklar öncelikle taraflar arasında müzakere edilerek çözülmeye çalışılır. Müzakereden sonuç alınamaması halinde 6356 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
X. SON HÜKÜMLER
Madde 20 – Bu toplu iş sözleşmesi, 01.01.2025 tarihinde yürürlüğe girer ve 31.12.2026 tarihinde sona erer. Taraflarca iki nüsha olarak hazırlanmış ve okunarak imzalanmıştır.
İŞVEREN ADINA
ABC METAL SANAYİ A.Ş.
Yetkili Temsilci: ........................................
Tarih: ........................................
SENDİKA ADINA
DEMİR-İŞ SENDİKASI
Genel Başkan: ........................................
Tarih: ........................................
Ekler:
Ek-1: Ücret Cetveli
Ek-2: Sosyal Yardımlar Listesi
Ek-3: Disiplin Kurulu Yönergesi
Toplu İş Sözleşmesinin Ne Zaman Sona Erer?
Toplu iş sözleşmesi (TİS), taraflar arasında belirlenen süre sonunda veya belirli şartların gerçekleşmesi ile sona erer. Sözleşmenin sona erme koşulları, işçilerin haklarının korunması ve işverenin yükümlülüklerinin tamamlanması açısından kritik öneme sahiptir.
1. Sözleşme Süresinin Dolması
Toplu iş sözleşmeleri, genellikle 1 ila 3 yıl arasında bir süre için yapılır. Bu süre sonunda sözleşme otomatik olarak sona erer. Taraflar isterse sözleşmeyi yenileyebilir veya revize edebilir.
2. Tarafların Kararı
Taraflar, karşılıklı anlaşarak toplu iş sözleşmesini sona erdirebilir. Bu durumda, sözleşmenin sona erme tarihi ve yükümlülüklerin tamamlanma şekli yazılı olarak belirlenir.
3. Yetkili Sendikanın Değişmesi
Toplu iş sözleşmesi süresince yetkili sendikada değişiklik olması, sözleşmenin geçerliliğini etkileyebilir. Yeni yetkili sendika, eski sözleşmenin koşullarını değiştirme veya yeniden müzakere etme hakkına sahiptir.
4. Sözleşmenin İhlali
İşveren veya işçi tarafının sözleşme hükümlerine uymaması hâlinde, sözleşme feshedilebilir. Bu durumda, fesih süreci ve hukuki yaptırımlar 6356 sayılı Kanun çerçevesinde belirlenir.
5. Grev ve Lokavt Durumu
Arabuluculuk veya grev süreçleri nedeniyle sözleşmenin uygulanması aksarsa, taraflar sözleşmeyi belirli koşullara göre sona erdirebilir veya yeni sözleşme görüşmelerine başlayabilir.
Toplu İş Sözleşmesinin İhlali ve Yaptırımları
Toplu iş sözleşmesinin (TİS) ihlali, işçi veya işveren tarafından sözleşme hükümlerine uyulmaması durumunu ifade eder. TİS’in ihlali hem işçi hakları hem de işyeri düzeni açısından ciddi sonuçlar doğurabilir. 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu bu konuda yaptırımlar ve çözüm yollarını açıkça belirlemiştir.
1. İşveren Tarafından İhlal
İşveren, toplu iş sözleşmesinde belirlenen ücret, izin, prim, sosyal hak ve çalışma koşulları gibi hükümleri yerine getirmezse sözleşmeyi ihlal etmiş olur. Bu durumda:
2. İşçi Tarafından İhlal
İşçiler de TİS hükümlerine uymamak suretiyle ihlalde bulunabilir. Örneğin, sözleşmede belirlenen iş saatlerine veya işyeri kurallarına uymamak, disiplin yaptırımlarını doğurabilmektedir.
3. Hukuki Yaptırımlar
Toplu iş sözleşmesinin ihlali durumunda uygulanabilecek hukuki yaptırımlar şunlardır:
4. İhlalin İşyerinde Sonuçları
TİS ihlali, işyerinde iş barışının bozulmasına, grev veya lokavt hakkının kullanılmasına ve uzun vadede üretim kayıplarına yol açabilir. Bu nedenle sözleşmenin uygulanması taraflar için hem hukuki hem de ekonomik açıdan önemlidir.
Toplu İş Sözleşmesi Nasıl Yenilenir?
Toplu iş sözleşmeleri (TİS), belirlenen süre sonunda sona erer ve taraflar sözleşmeyi yenileme hakkına sahiptir. Yenileme süreci, hem işçilerin haklarının korunması hem de işverenin yükümlülüklerini sürdürmesi açısından kritik öneme sahiptir.
1. Yenileme Sürecinin Başlatılması
Sözleşme süresi dolmadan önce, taraflardan herhangi biri yenileme talebinde bulunabilir. Genellikle yetkili sendika, işverenle görüşme başlatır ve yeni sözleşme koşulları müzakere edilir.
2. Görüşmeler ve Müzakere
3. İmzalama ve Resmiyet
4. Otomatik Yenileme ve Ek Hükümler
Bazı TİS’lerde, sözleşmenin belirli bir süre daha geçerli olmasını sağlayan otomatik yenileme maddeleri bulunabilir. Ancak bu maddeler, tarafların rızası ve yasal sınırlamalar çerçevesinde uygulanmaktadır.
Toplu iş sözleşmesinin yenilenmesi, hem işçi haklarının güncel tutulması hem de işyerinde iş barışının sağlanması açısından önemlidir. Bu süreç, işveren ve sendika için uzun vadeli planlama ve hukuki güvence sağlamaktadır.
SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)
Toplu İş Sözleşmesi (TİS) nedir?
Toplu İş Sözleşmesi (TİS), işçi sendikaları ile işveren veya işveren sendikaları arasında yapılan, işçilerin ücret, izin, sosyal hak ve çalışma koşullarını düzenleyen yazılı ve bağlayıcı bir sözleşmedir.
Toplu iş sözleşmesi kimler için geçerlidir?
TİS, sözleşmenin kapsamına giren tüm işçiler için geçerlidir. Öncelikle yetkili sendika üyeleri yararlanır; bazı haklar ise sendika üyesi olmayan işçilere de uygulanabilmektedir.
Toplu iş sözleşmesi nasıl yapılır?
TİS, yetkili sendika ile işveren veya işveren sendikası arasında, görüşme, müzakere ve yazılı imza aşamalarını tamamlayarak yapılır. Anlaşmazlık durumunda arabuluculuk devreye girer.
Toplu iş sözleşmesinin hukuki niteliği nedir?
Toplu iş sözleşmesi, hem borç doğuran sözleşme hem de normatif düzenleyici belge niteliğine sahiptir. İşçi ve işveren üzerinde bağlayıcıdır; bireysel iş sözleşmelerine üstünlük sağlar.
Toplu iş sözleşmesinin şartları nelerdir?
TİS’in geçerli olabilmesi için tarafların ehliyeti, yazılı şekil, işkolu kapsamı, süre şartı ve hukuka uygunluk şartlarının yerine getirilmesi gerekmektedir.
Toplu iş sözleşmesi ile bireysel iş sözleşmesi arasındaki fark nedir?
Bireysel sözleşme tek işçi ile yapılırken, TİS sendika aracılığıyla birden fazla işçiyi kapsar. TİS, normatif hükümler içerir ve işçilere toplu hak sağlar, bireysel sözleşme ise sadece tarafı bağlamaktadır.
Toplu iş sözleşmesi ne zaman sona erer?
TİS, sözleşme süresi dolduğunda, tarafların karşılıklı anlaşmasıyla veya ihlal durumlarında sona erer. Genellikle 1 ila 3 yıl arasında geçerlidir ve süresi dolduğunda yenilenebilmektedir.
Toplu iş sözleşmesinde işverenin yükümlülükleri nelerdir?
İşveren, TİS’te belirlenen ücret, prim, yan hak, izin ve çalışma koşullarını eksiksiz uygulamakla yükümlüdür. Uymaması durumunda tazminat ve hukuki yaptırımlarla karşılaşır.
Toplu iş sözleşmesi türleri nelerdir?
TİS türleri şunlardır: İşletme sözleşmesi (tek işyeri), Grup sözleşmesi (birden fazla işyeri) ve Çerçeve sözleşmesi (ana hatları belirleyip işyeri düzeyinde uygulanır).
Toplu iş sözleşmesi ihlal edilirse ne olur?
TİS ihlali, arabuluculuk, iş mahkemesi başvurusu ve tazminat ödemeleri ile çözülür. İşyerinde iş barışını bozabilir; grev ve lokavt haklarını tetikleyebilir.
Proaktif Hukuk ve Danışmanlık olarak 20 yılı aşkın deneyim ve uzman avukat kadromuzla tüm hukuki süreçlerinizde yanınızdayız. Sizlerde haklarınızın en etkin şekilde korunması ve hukuki süreçlerinizde etkin yönetim istiyorsanız Proaktif Hukuk ve Danışmanlık Bürosuyla iletişime geçebilirsiniz...
