6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş-Pazarcık merkezli gerçekleşen deprem tüm Türkiye’yi derinden sarsmış, maddi ve manevi pek çok zarara neden olmuştur. Depremler yaşandığı andan itibaren birçok hukuki sonuç doğurmaktadır. Bu noktada afetzede vatandaşlarımızın hukuken elde ettiği hakları öğrenebilmesi ve etkili adımlar atarak normal hayata dönülebilmesi için doğru bilgilendirme önem arz etmektedir. Depremler nedeniyle ortaya çıkan zararların giderilmesi 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun, 4123 sayılı Tabii Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yürütülmesine Dair Kanun ve 6306 sayılı kanunlar gereğince hukuki düzenlemelere tabidir. AFAD’ın yayınladığı bilgilendirmeler neticesinde hasar tespiti ve afetzede vatandaşlarımızın hak sahipliği hususlarını inceleyeceğiz.
NAKDİ YARDIM
Konutları deprem afeti nedeniyle yıkık, acil yıkılacak, ağır hasarlı, orta hasarlı ve az hasarlı olarak tespit edilen afetzede ailelere 10.000 TL destek ödemesi ve 15.000 TL taşınma yardımı yapılacaktır. Afetzede ailelerden ev sahibi olanlara 5.000 TL, kiracı olanlara 2.000 TL olmak üzere 12 ay boyunca kira yardımı yapılacaktır. Depremde hayatını kaybeden vatandaşların yakınlarına acil temel ihtiyaçlarının karşılanması için 100.000 TL nakdi yardım yapılacaktır. Afetzedeler Ziraat Bankasına TC Kimlik numarası ile başvuruda bulunularak yardımlardan faydalanabilecektir.
HASAR TESPİTİ
Nakdi yardım, geçici barınma yardımı, kalıcı konut yardımı vb. yardımların hangi afetzedelere ne ölçüde yapılacağına karar vermek için hasar tespit çalışmaları yapılmaktadır. Hasar tespit çalışmaları AFAD adına Çevre ve Şehircilik Bakanlığı/İl Müdürlüğü koordinasyonunda yapılmaktadır. Hasar tespit çalışmaları sırasıyla; Afet Etkisi Belirleme(Ön tespit), Kesin Hasar Tespit ve İtiraz Hasar Tespit olmak üzere 3 aşamada gerçekleştirilmektedir. Binalar, hasarın boyutuna göre Yıkık, Acil Yıktırılacak Bina, Ağır Hasarlı, Orta Hasarlı, Az Hasarlı ve Hasarsız olmak üzere 6 farklı hasar derecesi ile sınıflandırılmaktadır.
Bazı katları çökmüş, yan yatmış, ötelenmiş ve benzeri boyutta hasar görmüş, her an can ve mal güvenliğini tehdit eder nitelikteki binalar acil yıktırılacak bina olarak sınıflandırılmaktadır. Binası Acil Yıktırılacak olarak tespit edilmiş afetzedelere bu duruma ilişkin raporlar tebliğ edilmektedir. Kendilerine bu rapora itiraz için 3 gün süre tanınmakta, itiraz edilmesi halinde bu binalar 3 gün içinde farklı bir teknik ekip tarafından tekrar incelenmekte, itiraz edilmeyen ya da itiraz edildiği halde hasar durumu değişmeyen binalar hemen yıkılmaktadır.
Afet nedeniyle onarımı mümkün olmayacak derecede hasar gören ve tekrar kullanımı mümkün olmayan binalar ağır hasarlı olarak sınıflandırılmaktadır. Ağır hasarlı tespit edilen binalar can ve mal güvenliği açısından hemen boşaltılmaktadır. Ancak bu tür binaların yıkımı için itiraz hasar tespit sürecinin sonlanması beklenmektedir.
Binası "Yıkık, Acil Yıktırılacak veya Ağır Hasarlı” olarak tespit edilen konut/işyeri/ahır sahipleri için hak sahipliği koşullarını sağlaması kaydıyla 7269 Sayılı Afet Kanunu kapsamında uygun kredilendirme koşulları ile AFAD tarafından yeni konut/ahır/işyeri yapılmaktadır. Ayrıca, AFAD tarafından nakdi yardım yapılabilmekte ve geçici barınma imkânı sunulabilmektedir.
Afet nedeniyle gördüğü hasar bakımından güçlendirme gerektirecek derecede hasar gören binalar orta hasarlı olarak sınıflandırılmaktadır. Bu tür binaların güçlendirme yapılmadan kullanılmasına izin verilmemektedir. Orta hasarlı tespit edilen binalar can ve mal güvenliği açısından hemen boşaltılmaktadır. Afetzedelerin binalarını 1sene içerisinde güçlendirmeleri gerekmektedir. Bu tür binalar güçlendirilmeleri halinde kullanılabilmekte ancak 1 sene içerisinde güçlendirme yapılmaması halinde ise ağır hasarlı kabul edilerek yıkılmaktadır.
Orta hasarlı olarak tespit edilen konut, ahır ve işyerleri için AFAD tarafından her yıl güncellenen kredi miktarı üzerinden borçlandırma yapılarak afetzedelere ‘güçlendirme kredisi’ verilebilmektedir. Güçlendirme kredisi miktarı bir binada yer alan her bir konut, her bir işyeri veya her bir ahır için verilmektedir.
Afet nedeniyle hiç hasar görmemiş binalar hasarsız kategorisine girmektedir. Taşıyıcı sistemi kılcal çatlaklar seviyesinde hasar görmüş ancak taşıyıcı olmayan, duvarlarında meydana gelen çatlaklar, sıva çatlakları, boya-kaplama dökülmeleri gibi hasarlar gözlemlenen binalar ise az hasarlı olarak sınıflandırılmaktadır. Hasarsız ya da az hasarlı bina sahipleri için Afet Kanunu kapsamında yeni ev yapılması mümkün olmamaktadır.
Hasar tespit sonuçları afetzedelere elden teslim edilmemektedir. Çalışmaların tamamlanmasına müteakip, sonuçlar hasartespit.csb.gov.tr, valilik, e-devlet, AFAD Müdürlüğü internet adreslerinde yayınlanmak ve mahalle muhtarlıklarında askıya çıkarılmak suretiyle ilan edilmektedir.
İTİRAZ HASAR TESPİTİ
Kesin hasar tespitleri tamamlandıktan sonra binalarının hasar tespiti hiç yapılmayan, binasının hasar durumunun hatalı olduğunu düşünen afetzedeler için itiraz hasar tespiti adı altında ikinci bir hasar tespiti daha yapılmaktadır.
Kesin hasar tespitleri için itirazlar e-devlet üzerinden yapılabilmektedir. Barınma ve Yapım İşleri Genel Müdürlüğü kesin hasar tespitleri bittikten ve ilan edildikten sonra 30 günlük itiraz kabul süreci başlamaktadır. Binasının hasar tespiti hiç yapılmayan, binasının hasar durumunun hatalı olduğunu düşünen ya da başka sebeplerle hasar tespitlerine itiraz eden vatandaşlarımızın 30 günlük süre içerisinde itiraz talepleri alınmaktadır. Bu süre sona erdikten sonra itiraz hasar tespitleri başlamaktadır.
İtiraz hasar tespitleri nihai tespitlerdir ve başka tespit yapılması kanunen mümkün değildir. Bu yüzden itiraz hasar tespitleri esnasında binaların incelenmesi isteniyorsa 30 günlük itiraz süresi içerisinde mutlaka itiraz talebinde bulunulması gerekmektedir. Kesin hasar tespitleri ve itiraz hasar tespitleri tamamlandıktan sonra vatandaşlarımız hasar tespit raporlarına mahkeme yoluyla itiraz edebilmektedirler.
HAK SAHİPLİĞİ
Hak sahipliği başvuruları AFAD İl Müdürlüğü tarafından belirlenen merkezlerde ve kaymakamlıklarda yapılabilmekte olup başvuru süresi 60 gündür.
Afet konutları AFAD adına TOKİ tarafından inşa edilecektir. Afet konuklarının ve işyerlerinin kat sayısı, metrekaresi, oda sayısı gibi detaylar projelendirme aşamasında netleştirilecektir.
Konut, ahır ve samanlık yardımları için yapılacak borçlandırmalar faizsiz olup bedelleri ilk 2 yıl ödemesiz, sonraki 18 yılda eşit taksitler halinde tahsil edilecektir.
İşyeri yardımları için yapılacak borçlandırmalar yıllık %4 faize tabii tutulacak olup bedelleri ilk 2 yıl ödemesiz sonraki 8 yılda eşit taksitler halinde tahsil edilmektedir.
Orta hasarlı konut ve ahır güçlendirme yardımları için yapılacak borçlandırmalar faizsiz olup bedelleri ilk 2 yıl ödemesiz, sonraki 8 yılda eşit taksitler halinde tahsil edilmektedir.
Orta hasarlı işyeri güçlendirme yardımları için yapılacak borçlandırmalar yıllık %4 faize tabii olup bedelleri ilk 2 yıl ödemesiz sonraki 3 yılda eşit taksitler halinde tahsil edilmektedir.
Orta hasarlı konut, işyeri ve ahır için verilen güçlendirme kredisi geri ödemeleri son kredi diliminin hak sahibine ödendiği tarihten itibaren 2 yıl sonra başlamaktadır.
1 yıl içerisinde güçlendirmesi yapılmayan binalar yıkılmakta ve afetzedelerin hak sahiplikleri sona ermektedir.
HAK SAHİPLİĞİ KOŞULLARI
Ağır veya orta hasarlı olarak tespit edilen veya muhtemel bir afete maruz bulunan ev, işyeri ve ahır sahipleri hak sahibi olabilmektedir.
Az hasarlı veya hasarsız konut, ahır, işyeri tespit edilen mülk sahipleri veyahut kiracılar hak sahibi olamamaktır.
Aynı afetten dolayı ağır veya orta hasarlı birden fazla konut, ahır ve işyeri olsa dahi sadece bir konuttan, sadece bir ahırdan, sadece bir işyerinden hak sahibi olabilmek mümkündür. Demektir ki aynı afetten dolayı hem konut hem ahır hem de işyeri için ayrı ayrı hak sahibi olunabilmektedir.
Konutu ağır hasarlı olsa dahi kendisine ya da eşine ait aynı yerde hasarsız başka konutu olan hak sahibi değildir.
Konutu ağır hasarlı olan ve kendisine ya da eşine ait aynı yerdeaz hasarlı veyahut hisseli hasarsız başka konutu olan hak sahibi olabilmektedir.
