Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma: Farklar, Haklar ve Ücret Hesaplama (2025)

Fazla Çalışma Nedir?

Fazla çalışma, haftalık 45 saatin üzerinde yapılan çalışmalardır. Bu süre aşıldığında, fazla çalışma yapıldığı kabul edilir ve çalışan bu ek çalışmanın karşılığını zamlı ücret olarak alır. Ancak fazla çalışmanın uygulanabilmesi için işverenin işçiden yazılı onay alınması zorunludur.

Fazla Sürelerle Çalışma Nedir?

Fazla sürelerle çalışma, işçinin haftalık çalışma süresinin sözleşme ile 45 saatin altında belirlendiği durumlarda ortaya çıkan bir fazla mesai türüdür. Örneğin, iş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 40 saat olarak kararlaştırılmışsa, bu işçi için 40 saati aşan ve 45 saate kadar olan çalışmalar fazla sürelerle çalışma sayılır. Buna karşılık, yasal haftalık üst sınır olan 45 saati aşan her çalışma ise doğrudan fazla çalışma kapsamına girer.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Arasındaki Fark Nedir?

Yazılı Onay Zorunluluğu

İşçilerin fazla mesai yapabilmesi için yazılı onaylarının alınması zorunludur. İşveren, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yaptırmadan önce işçiden onay almakla yükümlüdür. Bu onay genellikle iş sözleşmesi yapılırken veya her yıl başında yazılı olarak alınır ve işçinin özlük dosyasında saklanır. Zorunlu nedenler veya olağanüstü haller söz konusu ise (örneğin acil ve beklenmeyen durumlar), bu onay şartı aranmaksızın geçici olarak fazla mesai yaptırılabilir. İşçi başlangıçta onay vermiş olsa dahi, daha sonra 30 gün önceden yazılı bildirimde bulunarak fazla mesai yapmak istemediğini beyan edip onayını geri çekme hakkına da sahiptir.

Çalışma Sürelerinde Kanuni Sınırlar Nelerdir?

• Haftalık azami çalışma süresi: 45 saat

• Günlük azami çalışma süresi: 11 saat

• Gece çalışması için azami süre: 7,5 saat

Bu sınırların üzerine çıkılması, hem iş hukuku hem de iş sağlığı ve güvenliği yönünden sakıncalıdır.

Yıllık Fazla Mesai Sınırı

Mevzuat, işçilerin fazla mesai nedeniyle aşırı çalıştırılmasını önlemek için yıllık bir üst sınır belirlemiştir. Bir işçi, bir yıl içinde toplam 270 saatten fazla fazla mesai (fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma toplamı) yapamaz. Bu 270 saatlik sınır, her bir işçi bazında uygulanır ve aşılamaz.

Serbest Zaman Hakkı (Fazla Mesai İzni)

İş Kanunu ve ilgili yönetmelik, işçilere serbest zaman kullanma hakkı tanımıştır. Bir işçi, yapmış olduğu fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında, ücret almak yerine serbest zaman (izin) kullanmayı tercih edebilir. Bunun için işçinin işverene yazılı olarak başvurması gerekir.

Her bir fazla mesai saati için tanınan serbest zaman:

• Fazla çalışma için: 1 saatlik fazla çalışma karşılığında 1 saat 30 dakika (90 dakika)

• Fazla sürelerle çalışma için: 1 saatlik fazla sürelerle çalışma karşılığında 1 saat 15 dakika (75 dakika)

İşçi, bu serbest zamanı 6 ay içinde uygun bir zamanda kullanmalıdır. Bu süre zarfında işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. Serbest zaman, yıllık izin veya hafta tatiliyle birleştirilemez; yalnızca çalışma günlerinde verilir.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücret Hesaplaması

Fazla Çalışma Ücreti

• Haftalık 45 saati aşan fazla çalışmalar için uygulanır.

• Normal saatlik ücretin %50 fazlası ile ödenir. Yani 1 saat fazla çalışana 1,5 saatlik ücret verilir.

Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti

• Sözleşme süresini aşıp 45 saate kadar olan çalışmalar için geçerlidir.

• Normal saatlik ücretin %25 fazlası ile ödenir. Yani 1 saat fazla sürelerle çalışana 1,25 saatlik ücret verilir.

Fazla Sürelerle Çalışma Hesaplama Tablosu

Fazla Mesai Yaptırılamayacak Durumlar

Mevzuata göre her işçiye veya her işyerine fazla mesai yaptırılması serbest değildir. Aşağıdaki durumlarda fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapılamaz:

• Günlük en fazla 7.5 saat çalışılması gereken işler (hassas işler)

• Gece dönemi çalışmaları

• Yer altı maden işleri

• 18 yaş altı işçiler

• Gebe veya yeni doğum yapmış çalışanlar

• Sağlık açısından sakıncalı işçiler

• Kısmi süreli (part-time) çalışanlar

İşçinin Serbest Zaman Kullanma Hakkı

Fazla çalışma / fazla sürelerle çalışma yapan işçi, dilediği takdirde, bu çalışmalarının karşılığında yukarıda belirtmiş olduğumuz zamlı ücretleri almak yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakika (1 saat 30 dakika), fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında ise bir saat onbeş dakika (1 saat 15 dakika) serbest zaman kullanabilir.

İşçi, hak ettiği serbest zamanı çalışma süreleri içinde aralıksız olarak ve ücretinde bir kesinti olmaksızın kullanabilir. Serbest zamanın kullanım tarihi, işin ve işyerinin gereklerine uygun olarak işverence belirlenir ve işçi bu zamanı 6 ay içinde kullanmak zorundadır (Yönetmelik m. 6/2).

Fazla Çalışma / Fazla Sürelerle Çalışmanın İspatı

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışmanın ispatı, işçiye aittir. Bu ispat;

• İşyeri giriş çıkış kayıtları,

• Puantaj cetvelleri,

• İşverenin iç yazışmaları,

• Tanık beyanları ile yapılabilir.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2001/17563 E. 2002/2912 K. sayılı kararı: “Fazla mesai yapıldığının ispatı davacı işçiye aittir.”

Fazla Çalışmayı Reddetme Hakkı

Bir işçi, fazla çalışma yapmak istemediğini bildirerek bunu reddedebilir. Daha önceden yazılı onay vermiş olsa bile, bu onayını yazılı olarak geri çekme hakkına sahiptir. Bu nedenle fazla çalışmayı kabul etmediği için işten çıkarılması hukuka aykırıdır.

Sonuç

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma, işçi hakları açısından dikkatle takip edilmesi gereken konulardır. Bu haklarınızı bilmiyorsanız, emeklerinizin karşılığını alamayabilirsiniz. Yazılı onay, ücret hesaplaması, serbest zaman kullanımı ve yıllık sınırlar gibi konular 4857 sayılı İş Kanunu ve İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği kapsamında açık şekilde düzenlenmiştir.

Haklarınız hakkında daha fazla bilgi almak ve hukuki destek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.