İNSANİ İKAMET İZNİ NEDİR? NASIL ALINIR?
Giriş
Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum itibariyle, göç ve insan ticareti bakımından hedef ülke olmanın yanında, daha da yoğun olarak transit ülke konumundadır. Haliyle ülkemizde, bu insani sorumluluğun yerine getirilmesi bağlamında özel düzenlemelere zorunlu olarak ihtiyaç duyulmuştur. Bundan hareketle, vize ya da vize muafiyeti tanınan düzenlemelerde öngörülmüş sürelerden daha uzun süre ülkemizde kalmak isteyen her yabancı ikamet izni almak zorundadır. İşte bu makalemizde ele alacağımız insani ikamet izni de bu ikamet izni türlerinden biri olup, istisnai nitelikte bir ikamet iznidir.
İNSANİ İKAMET İZNİ NEDİR?
İnsani ikamet izni, kanunda sayılan diğer ikamet izinleri için gerekli şartlar aranmaksızın, 6458 sayılı Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46. Maddesinde düzenlenen insani nedenlerden dolayı, yani hayati açıdan Türkiye’de kalmak zorunda olan yabancılara verilen istisnai bir ikamet izni türüdür. İnsani ikamet iznini, insani oturma izni adıyla da duyabilirsiniz. Asıl olan kanunda sayılan diğer ikamet izni türleridir. YUKK’da sayılan diğer ikamet izni türleri şunlardır:
1. Kısa Dönem İkamet İzni
2. Aile İkamet İzni
3. Öğrenci İkamet İzni
4. Uzun Dönem İkamet İzni
5. İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni
İNSANİ İKAMET İZNİ HANGİ HALLERDE VERİLİR?
İnsani ikamet izninin verilebileceği haller sınırlı olarak YUKK madde 46’da sayılmıştır. Bu maddeye göre,
1. Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda,
2. Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde,
3. 55. madde uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında,
4. 53.maddede düzenlenen sınır dışı etme kararına, 72. maddede düzenlenen uluslararası koruma başvurusunun reddi ve 77. maddede düzenlenen uluslararası koruma başvurusunun geri çekilmesi işlemlerine karşı yargı yoluna başvurulduğunda,
5. Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince,
6. Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında ve
7. Olağanüstü durumlarda
yabancılar insani ikamet izni alabilirler.
ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI SÖZ KONUSU OLDUĞUNDA İNSANİ İKAMET İZNİ
Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda ikamet izni, yalnızca yabancı çocuğa değil onun ana veya babasına da verilebilir. Hemen belirtelim ki, bu sebepe dayanarak ikamet izni başvurusu yapabilmek için, çocuğun Türkiye’de bulunmasında üstün bir yararı olması gerekir. Burada en sık karşılaşılan örnek, çocuğun tedavi amacı ile Türkiye’de bulunması gerekliliğidir.
YABANCILARIN TÜRKİYE’DEN ÇIKIŞ YAPAMAMASI HALİNDE İNSANİ İKAMET İZNİ
YUKK m.46/f.1/b bendinde iki olasılıktan söz edilmiştir. Birincisi yabancının Türkiye’ye giriş yasağı olmasına rağmen Türkiye’ye gelmesi ve Türkiye’den çıkış yaptırılamaması veya Türkiye’den ayrılmasının makul ya da mümkün olmamasıdır. İkincisi ise yabancının Türkiye’den sınır dışı edilmesine karar verilmesine rağmen Türkiye’den çıkışının sağlanamaması ya da çıkışının makul veya mümkün olmamasıdır.
YABANCI HAKKINDA SINIR DIŞI ETME KARARI ALINMADIĞINDA İNSANİ İKAMET İZNİ
YUKK m.55’te, madde 54 kapsamında düzenlenen sınır dışı etme kararı alınacaklar arasında olsalar dahi, insani gerekçeler sebebiyle hakkında sınır dışı etme kararı alınamayacak yabancılar sayılmıştır. Bu kişiler hakkında sınır dışı etme kararı alınamaz, alınsa dahi karar uygulanamaz. Sınır dışı etme engeli devam ettiği sürece bu yabancılar insani ikamet izni ile Türkiye’de kalabilirler.
SINIR DIŞI ETME KARARINA KARŞI YARGI YOLUNA BAŞVURULMASI HALİNDE İKAMET İZNİ
Hakkında verilen sınır dışı etme (deport) kararına yasal süresi içinde itiraz eden yabancı insani ikamet izni almak suretiyle dava süresi boyunca Türkiye'de kalmaya devam edebilir.
ULUSLARARASI KORUMA BAŞVURUSUNUN REDDİ KARARINA KARŞI YARGI YOLUNA BAŞVURULMASI HALİNDE İNSANİ İKAMET İZNİ
Uluslararası koruma başvurusunun reddedilmesine ilişkin karara karşı yargı yoluna başvurulması halinde (yabancının kendi rızası ve YUKK’ un 54. maddesinin (b), (d) ve (k) bentleri hariç) yargılama bitinceye kadar yabancıya insani ikamet izni verilebilir.
ULUSLARARASI KORUMA BAŞVURUSUNUN GERİ ÇEKİLMESİ İŞLEMLERİNE KARŞI YARGI YOLUNA BAŞVURULMASI HALİNDE İNSANİ İKAMET İZNİ
YUKK madde 77’deki düzenlemeye göre başvuru sahibinin;
1. Başvurusunu geri çektiğini yazılı olarak beyan etmesi,
2. Mazeretsiz olarak mülakata üç defa üst üste gelmemesi,
3. İdari gözetim altında bulunduğu yerden kaçması,
4. Mazeretsiz olarak; bildirim yükümlülüğünü üç defa üst üste yerine getirmemesi, belirlenen ikamet yerine gitmemesi veya ikamet yerini izinsiz terk etmesi,
5. Kişisel verilerinin alınmasına karşı çıkması,
6. Kayıt ve mülakattaki yükümlülüklerine uymaması,
hâllerinde başvurusu geri çekilmiş kabul edilerek değerlendirme durdurulur.
Başvurunun geri çekilmiş sayılması kararına karşı idare mahkemesinde dava açılması halinde yabancıya insani ikamet izni verilebilir.
ULUSLARARASI KORUMA BAŞVURUSU SAHİBİNİN İLK İLTİCA ÜLKESİ VEYA GÜVENLİ ÜLKEYE GÖNDERİLME SÜRECİNDE OLMASI HALİNDE İNSANİ İKAMET İZNİ
Yabancının ilk iltica ülkesinden (YUKK m.73) veya güvenli üçüncü ülkeden gelmesi (YUKK m.74) halinde, uluslararası koruma başvurusu reddedilir. Ancak, geri gönderme işlemi gerçekleşinceye kadar bu kimsenin ülkede kalışına izin verilebilir. Bu durumda, kalmasına izin verilen yabancıya insani ikamet izni verilmesi mümkündür.
DİĞER İKAMET İZİNLERİNDEN BİRİNİ ALMA İMKÂNI BULUNMAMASI HALİNDE İNSANİ İKAMET İZNİ
Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancı, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumlar sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığı takdirde, insani ikamet izni alabilir.
OLAĞANÜSTÜ DURUMLARDA İNSANİ İKAMET İZNİ
Olağanüstü durumun ne anlama geldiği Kanun'da açıklanmamıştır. Bu nedenle, somut olayın özelliklerine göre bir değerlendirme yapılması gerekecektir.
İNSANİ İKAMET İZNİ ALMA ŞARTLARI NELERDİR?
1. İnsani ikamet izni almayı gerektiren istisnai sebeplerden birinin varlığı,
2. Başvuru için gerekli harcın yatırılmış olması,
3. Bulunduğu şehrin valiliğine bağlı il göç idaresine yazılı bir dilekçe ile insani ikamet izni talebinde bulunulması,
4. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından başvuruya onay verilmesi,
Yukarıda belirtilen şartların hepsini taşıyan kimselerin insani ikamet izni almaları mümkündür.
Hemen belirtelim ki, insani ikamet izni alan yabancıların iznin veriliş tarihinden itibaren en geç 20 iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmaları zorunludur.
İNSANİ İKAMET İZNİ BAŞVURUSU İÇİN GEREKLİ BELGELER
1. İkamet izni başvuru formu (yabancı ve/veya yasal temsilcisi tarafından imzalanmalıdır.)
2. Pasaport veya yerine geçen belgenin aslı veya fotokopisi
3. Dört adet fotoğraf (son 6 ay içinde çekilmiş, beyaz fonlu biyometrik fotoğraf olmalıdır.)
4. Kalınacak sürede yeterli ve düzenli maddi imkana sahip olunduğuna ilişkin beyan
5. İkamet harç ve kart bedelinin ödendiğine ilişkin belge/makbuz
6. Geçerli sağlık sigortası (Sigorta süresi, istenilen ikamet süresini kapsamlıdır.)
İNSANİ İKAMET İZNİ BAŞVURUSU NEREYE YAPILMALIDIR?
İnsani ikamet izni başvurusu, yabancının bulunduğu şehrin valiliğine bağlı olan il göç idaresine yapılır. Ancak belirtmek gerekir ki, insani ikamet kararı il göç idaresi müdürlüğü tarafından, İç İşleri Bakanlığı’nın onayı alınmak suretiyle verilir.
İNSANİ İKAMET İZNİ SÜRESİ
2019’da yapılan değişiklikle insani ikamet izni belgesinin en fazla 1 yıllık olarak verilmesi uygulaması kaldırılmıştır. Buna rağmen, uygulamada halen azami olarak 1 yıllık izin verildiği görülmektedir.
İNSANİ İKAMET İZNİ BAŞVURUSUNUN REDDİ VE İPTAL DAVASI
Valilik tarafından verilen insani ikamet izni başvurusunun reddi yahut gerekli şartların ortadan kalkması sebebiyle verilen iptal kararları bir idari işlem niteliğindedir. Bu nedenle idare tarafından gerçekleştirilen bu idari işleme karşı iptal davası açılabilir. Ancak öncesinde işlemi gerçekleştiren idareye başvurularak işleme itiraz edilmesi gerekmektedir. İdarenin ret kararı vermesi veya sessiz kalması halinde 60 gün içinde yetkili idare mahkemesinde iptal davası açılabilir. İtiraz veya yargılama süreci sonuçlanıncaya kadar ilgili kişinin ülkede kalışına izin verilir.
GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
İnsani ikamet izni başvurusunun reddi, uzatılması yahut iptali kararlarına karşı açılan davalarda, bunların birer idari işlem olmasından kaynaklı, idare mahkemeleri görevlidir.
Yetkili idare mahkemesi ise kararı veren idari makamın, yani kararı veren valiliğin, bulunduğu yer idare mahkemesidir.
İKAMET İZİNLERİ ARASINDAKİ GEÇİŞLER
Yabancının insani ikamet izni alırken sunduğu gerekçenin değişmesi yahut sona ermesi halinde diğer ikamet izni türlerine geçiş yapabilmektedir. Örneğin, öğrenci ikamet izni alan bir yabancının evlenmesi halinde aile ikamet iznine geçiş yapabilmesi yahut iş bulması halinde uzun dönem ikamet iznine geçiş yapabilmesi mümkündür.
Ancak, YUKK madde 42 ile bu duruma bir sınırlama getirmiştir. Buna göre, insani ikamet izni ile Türkiye’de kalma hakkına sahip olanların uzun dönem ikamet iznine geçiş yapmaları mümkün değildir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Başvurunun değerlendirilme süreci boyunca yabancının yurtdışına seyahat etmesinde bir sorun yoktur. Yabancı her seferinde, 15 gün içinde dönmek şartıyla ülkeye birden fazla giriş ve çıkış yapabilir.
İnsani ikamet izni kişisel nitelik taşır, bu sebeple yalnızca şartları taşıyan kişilere verilmektedir. Ancak yabancının eşi ve çocukları da gerekli şartları taşıyorlarsa, bir diğer ikamet izni türü olan “aile ikamet izni” alabilirler.
İnsani ikamet izni başvuruları ortalama 3-6 ay arasında sonuçlanmaktadır. Bu süre, başvurunun yapıldığı idarenin yoğunluğuna göre değişiklik gösterebilir.
https://e-ikamet.goc.gov.tr/internet adresinden, “ilk kez ikamet izni başvurusu” yapacak olanlar, “ikamet izni uzatma başvurusu” yapanlar, “ikamet izni geçiş başvurusu” yapmak isteyenler ile “ikamet izni başvuru sonucunu görmek” isteyenler, sitede yer alan başvuru adımlarını takip ederek gerekli formlara ulaşabilirler.
Başvuran yabancının ülkesinde bir savaş hali olması halinde insani oturma izni başvurularının daha kolay kabul edildiği bilinen bir gerçektir.
PROAKTİF HUKUK VE DANIŞMANLIK
İnsani ikamet izni konusu, son derece zor ve detaylı yabancılar hukuku ile idari usul hukuku bilgisi gerektiren karmaşık bir konudur. Proaktif Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuz ile Yabancılar Hukuku ve her türlü hukuki uyuşmazlıklarınızın çözüme kavuşturulması için bize danışabilirsiniz.
