A. GENEL OLARAK
Vatandaşlık kavramı hukuki manada devletle birey arasındaki bağı ifade eden statüdür. Günümüz sosyal devlet anlayışında, devletler cazibe merkezi haline gelmek ve gelişimini sürdürebilmek adına kendisi ile ilişki halinde olan bireyler hakkında türlü düzenlemeler yapmıştır ve bu düzenlemelerde vatandaşlarına birtakım avantajlar sağlamıştır. Söz konusu düzenlemeler birçok ülke bakımından gerek anayasaları gerekse de sonrasında yapılan kanuni düzenlemeleri ile hukuk dünyasına kazandırılmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığı bakımından da kazanılması, kaybedilmesi ve hukuki tanımı açısından düzenlemeler yapılmış olup bunun temelini Anayasal düzenleme oluşturulmaktadır. Anayasa m.66’a göre ‘‘Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür’’. Söz konusu madde metninden anlaşılacağı üzere vatandaşlık bağının kurulması önem arz etmektedir. Türk Vatandaşlığının kazanılması ve kaybedilmesi hususları da 29/05/2009 tarihli ve 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Türk Vatandaşlığı Kanunu’na göre de Türk Vatandaşlığı iki yolla kazanılabilir. Bu yollardan bir tanesi doğumla kazanma iken bir diğeri sonradan kazanmadır.
B. DOĞUMLA KAZANMA
Doğumla Türk Vatandaşlığı kazanmakta yine kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır.
Birinci ihtimal bireyin Türkiye Cumhuriyeti toprakları içerisinde doğmak suretiyle Türk vatandaşlığı kazanmasıdır. Bu noktada Türkiye Cumhuriyeti toprakları değerlendirmesi yapılırken ilk akla gelen ihtimal olan karada doğumun yanı sıra deniz ve hava alanlarında doğumlarında yine bu kapsama gireceğini unutmamak gerekir.
Bir diğer ihtimal ise bireyin Türk Vatandaşı ana veya babadan evlilik birliği içerisinde doğmasıdır. Evlilik birliği içerisinde iken durum böyle kolay olsa da evlilik birliği dışında iken birkaç farklı ihtimal gündeme gelebilecektir.
Bu kapsamda evlilik birliği dışında doğum halinde ana Türk Vatandaşı olup babanın yabancı uyruklu ise çocuk ile ana arasında ki soybağı doğumla tesis edildiği için çocuk Türk vatandaşlığını kazanmış olur. Bir diğer ihtimal olan ananın yabancı uyruklu babanın Türk vatandaşı olması halinde ise çocuğun Türk vatandaşlığını kazanması için baba ile çocuk arasında soybağının tanıma veya soybağının tesisi davaları ile kurulması gerekmektedir.
C. SONRADAN KAZANMA
Türk vatandaşlığının sonradan kazanılması 3 durumda gerçekleşebilir. Bunlar; yetkili makam kararı, evlat edinilme ve seçme hakkının kullanılmasıdır.
aa. Yetkili Makam Kararıyla Kazanma
Yetkili makam kararıyla vatandaşlığın kazanılması için kanunda sayılan birtakım başvuru şartlarının sağlanması gerekmektedir. Bu şartlar;
İstisnai hallerde Türkiye Cumhuriyeti’ne üstün katkıları olan kişilere de Türk vatandaşı olma hakkı tanınmıştır. Bu hizmet ve katkılar yine kanunda tanımlanmıştır;
‘’Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında gerekçeli teklifte bulunulan kişiler.’’ Bu kişilerin millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hallerinin bulunmaması gerekir. Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek hallere örnek olarak kişinin daha önce kendi ülkesinde devlet düzeni ve otoritesine karşı yapmış olduğu ve kamuyu kışkırtıcı eylemleri örnek olarak gösterilebilir.
Ayrıca Yabancılar Ve Uluslararası Koruma Kanunu md 31 ( j ) bendi gereğince Türkiye’de çalışmayan ancak Bakanlar Kurulunca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocukları için de ikamet izni verilir ve bu kapsamda istisnai olarak vatandaşlık kazanabilme olanakları bulunmaktadır.
aaa. Suriye Vatandaşları Bakımından
Suriye’ de mevcut iç karışıklıktan kaçarak ülkemize sığınan geçici hukuki koruma kapsamında bulunana Suriye vatandaşlarının Türk vatandaşlığı kazanması güncel başlıklar arasında yer almaktadır.
Suriye vatandaşları, diğer yabancılar gibi nitelikli iş gücü veya yatırım koşulunu sağlamaları durumunda Turkuaz kart uygulamasından yararlanabilecekler. Entegrasyon eğitimine tabi tutulan ve burada uyum sağlayan Suriyelilere vatandaşlık yolu açılacak. Sosyal uyumda zedeleyici herhangi bir davranışta bulunan veya kamu düzenini bozan kişiler, vatandaşlık için başvuru hakkını yitirecekler.8 ana kriteri yerine getiren ve vatandaşlık için başvuracak Suriyelilerde ise "toplumsal ve kamu düzenine uyum, sosyal uyum, yeteri seviyede Türkçe biliyor olması, adli sicil kaydının temiz olması, suç kaydının bulunmaması, Türkiye vatandaşı olacağında nasıl bir katkı sağlayacağı" kriterlerine bakılacak. Bu kriterleri yerine getiren ve vatandaşlık için başvuran Suriyeliler için İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, "Vatandaşlığa kabul edilip edilmeyeceğini, vatandaşlığa uygunluğunu" inceleyerek rapor verecek. İstihbarat incelemesinden de geçirildikten sonra uygun rapor verilen Suriyeliler Türkiye vatandaşlığına kabul edilecek.
Ayrıca Suriye vatandaşları halihazır durum bakımından geçici hukuki koruma statüsünde olmalarından dolayı genel yolla vatandaşlığın kazanılması için geçirilmesi gereken 5 yıllık ikamet süresi işlememektedir. Bu süre ancak söz konusu hukuki statünün değişmesi akabinde işleyebilecektir.
bb. Evlenme Yoluyla Kazanma
Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Bu sürecin işletilebilmesi için bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilir. Başvuru sahiplerinde;
Başvurudan sonra Türk vatandaşı eşin ölümü nedeniyle evliliğin sona ermesi halinde birinci fıkranın ( i ) bendindeki şart aranmaz
Evlenme ile Türk vatandaşlığını kazanan yabancılar evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde evlenmede iyiniyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza ederler.
Son bentteki iyi niyetin varlığını yabancı eş ispat etmelidir. İspat etmesi halinde evlilik mahkeme kararıyla son bulsa bile Türk vatandaşlığı muhafaza edilir.
D. Türk vatandaşlığının evlat edinilme ile kazanılması
Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ergin olmayan kişi, millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk vatandaşlığını kazanabilir.
Bu durumda da kanun koyucu evlat edinilen yabancının Türk vatandaşlığını kazanabilmesi için 18 yaşından küçük olmasını aramıştır.
E. Yeniden Kazanma
aa. İkamet Şartına Bağlı Olmaksızın
Millî güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla aşağıda belirtilen kişiler Türkiye'de ikamet etme süresine bakılmaksızın, Türk vatandaşlığını Bakanlık kararıyla yeniden kazanabilirler
bb. İkamet Şartına Bağlı Olarak
Türk vatandaşlığı kaybettirilenler Bakanlar Kurulu kararıyla, 34 üncü madde uyarınca Türk vatandaşlığını kaybedenler Bakanlık kararıyla, millî güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir halinin bulunmaması ve Türkiye'de üç yıl ikamet etmek şartıyla Türk vatandaşlığını yeniden kazanabilirler.
F. SÜRELERİN HESAPLANMASI
Bir yabancı için ikamet, Türk kanunlarına uygun olarak Türkiye'de oturmaktır. Türk vatandaşlığını kazanma talebinde bulunan bir yabancı başvuru için aranan ikamet süresi içinde toplam on iki ayı geçmemek üzere Türkiye dışında bulunabilir.
G. BAŞVURU SÜRECİ VE KAZANILMASI
Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancıların her ilde bulunan Vatandaşlık Başvuru İnceleme Komisyonu’na başvuruda bulunmaları gerekmektedir. Gerekli şartları taşıyanlar için bir vatandaşlık dosyası düzenlenir ve karar verilmek üzere Bakanlık’a gönderilir. Bakanlıkça yapılacak inceleme ve araştırma sonucunda durumu uygun bulunanlar Bakanlık kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilirler, uygun görülmeyenlerin talepleri ise Bakanlıkça reddedilir.
H. MÜRACAAT MAKAMI VE USUL
Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybına ilişkin başvurular yurt içinde ikamet edilen yer valiliğine, yurt dışında ise dış temsilciliklere bizzat veya bu hakkın kullanılmasına ilişkin vekâletname ile yapılır.
aa. Bilgi ve belge istenmesi
Vatandaşlık işlemlerine ilişkin inceleme ve araştırmalarla ilgili bilgi ve belgeler, kamu kurum ve kuruluşlarınca herhangi bir gecikmeye mahal bırakılmaksızın verilir.
bb. Maddi hataların düzeltilmesi ve tamamlama
Kanuna göre alınan kararlarda maddi bir hata veya eksikliğin bulunduğunun sonradan anlaşılması halinde, dayanağına uygun şekilde Genel Müdürlükçe düzeltme veya tamamlama kararı alınır.
cc. Vatandaşlık kararlarının geri alınması
Türk vatandaşlığının kazanılması veya kaybına ilişkin kararlar, hukuki şartlar oluşmadan veya mükerrer olarak verildiği sonradan anlaşıldığı takdirde geri alınır.
dd. Tebligat
Türk vatandaşlığının kazanılmasına ve kaybına ilişkin kararlar ilgiliye ve başvuru makamlarına tebliğ olunur.
